Άνοια: Το Αλτσχάιμερ αποτελεί τη συνηθέστερη αιτία άνοιας, μιας σειράς από διαταραχές του εγκεφάλου που μπορεί να προκαλέσει απώλεια πνευματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων.
Με τον όρο άνοια (Dementia) χαρακτηρίζεται μια κατάσταση κατά την οποία αναπτύσσονται συμπτώματα εξασθένησης των νοητικών λειτουργιών, όπως για παράδειγμα στη μνήμη, στο λόγο, στην αντίληψη ή στην κρίση.
Ισοδύναμες ονομασίες είναι το «ανοϊκή συνδρομή» και το «μείζονα νευρογνωστική διαταραχή» (Major Neurocognitive Disorder).
Τα συμπτώματα αυτά θα πρέπει να είναι αρκετά έντονα ώστε να επηρεάζουν την καθημερινότητα και την ικανότητα για ανεξάρτητη διαβίωση.
Το κριτήριο αυτό είναι σημαντικό, καθώς βοηθά στη διάκριση της άνοιας από άλλες καταστάσεις, όπως η φυσιολογική εξασθένηση των γνωστικών λειτουργιών με την πρόοδο της ηλικίας και η ήπια γνωστική διαταραχή (Mild Cognitive Impairment).
Εξ’ ορισμού, τα συμπτώματα της άνοιας συνίστανται σε έκπτωση των γνωστικών λειτουργιών. Τα συμπτώματα αυτά, εκφράζουν τη βλάβη συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου, η οποία μπορεί να προκληθεί από ένα πλήθος διαφορετικών παθήσεων.
Οι παθήσεις αυτές, συνήθως δεν περιορίζονται στην προσβολή των περιοχών που εμπλέκονται στη ρύθμιση των γνωστικών λειτουργιών – προκαλούν αλλοιώσεις σε εκτενή τμήματα του νευρικού συστήματος.
Για το λόγο αυτό, οι περισσότερες μορφές άνοιας χαρακτηρίζονται επιπρόσθετα (μη-νοητικά) συμπτώματα.
Άνοια: Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;
Οι παράγοντες κινδύνου είναι :
- η ηλικία (όσο μεγαλώνει κανείς, αυξάνονται οι πιθανότητες)
- το οικογενειακό ιστορικό. Αν ο πατέρας ή η μητέρα είχαν άνοια, υπάρχουν ελαφρά αυξημένες πιθανότητες και για τα παιδιά τους
- η χρόνια κατάχρηση οινοπνεύματος. Μέτριες ποσότητες (1-2 ποτήρια την ημέρα για τους άνδρες και 1 για τις γυναίκες, ειδικά από κόκκινο κρασί, έχουν προστατευτική δράση, αλλά η υπερβολική χρήση έχει το αντίθετο αποτέλεσμα
- η αθηροσκλήρωση
- η αρτηριακή υπέρταση
- η αυξημένη χοληστερόλη, ειδικά η LDL (η «κακή» χοληστερίνη)
- ο σακχαρώδης διαβήτης
- η αυξημένη συγκέντρωση ομοκυστεϊνης στο αίμα
- το κάπνισμα
Άνοια: Γνωστικά Συμπτώματα
Διαταραχή της μνήμης: το πιο γνωστό και πιο συχνό σύμπτωμα
Χαρακτηρίζει τα αρχόμενα στάδια της νόσου Alzheimer, αλλά παρατηρείται και σε πολλές άλλες παθήσεις. Ένα από τα συνηθέστερα πρότυπα διαταραχής της μνήμης είναι η έκπτωση της επεισοδιακής (αυτοβιογραφικής) μνήμης, η οποία εκδηλώνεται ως δυσκολία στο να θυμηθεί κανείς τα γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος. Οι ασθενείς αδυνατούν να ανακαλέσουν στη μνήμη τους πράγματα που έκαναν πριν λίγες ημέρες, επαναλαμβάνουν συνεχώς τις ίδιες ερωτήσεις και δυσκολεύονται να προσανατολιστούν στο χρόνο.
Διαταραχή του λόγου
Μπορεί να εκδηλώνεται ως δυσκολία στην ανεύρεση λέξεων και στην κατανόηση του λόγου, καθώς και ως δυσκολία στην παραγωγή του. Ορισμένες μορφές μετωποκροταφικής άνοιας εκδηλώνονται με κύριο αρχικό σύμπτωμα τη σοβαρή διαταραχή του λόγου. Παρατηρείται, όμως, συχνά στην νόσο Alzheimer (όπου, συνήθως, δεν είναι το αρχικό σύμπτωμα) αλλά και σε άλλα ανοϊκά σύνδρομα.
Απραξία
Είναι η αδυναμία εκούσιας εκτέλεσης μιας ενέργειας (η οποία απαιτεί συντονισμένη κίνηση ενός ή περισσότερων μελών του σώματος) παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει βλάβη στο κινητικό ή αισθητικό σύστημα (όπως η παράλυση ενός άκρου). Η απραξία αντιπροσωπεύει διαταραχή του προγραμματισμού της κίνησης στον εγκέφαλο και μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Για παράδειγμα, οι ασθενείς μπορεί να αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν (ή να χρησιμοποιούν λανθασμένα) ένα εργαλείο ή μια οικιακή συσκευή.
Διαταραχή της αντίληψης του χώρου
Οι ασθενείς με αυτή τη διαταραχή τείνουν να χάνονται εύκολα, ακόμα και σε γνωστά μέρη. Επίσης, ενδέχεται να δυσκολεύονται να διαβάσουν την ώρα από ένα ρολόι με δείκτες.
Δυσκολία στον προγραμματισμό και στην εκτέλεση σύνθετων δραστηριοτήτων
Αποτελούν συμπτώματα που υποδηλώνουν διαταραχή των «εκτελεστικών λειτουργιών» (executive functions). Οι λειτουργίες αυτές μας επιτρέπουν να ανταποκρινόμαστε σε μεταβαλλόμενες απαιτήσεις και να προσαρμόζουμε τη συμπεριφορά μας αντίστοιχα με την κατάσταση που αντιμετωπίζουμε.
Άνοια: Συμπεριφορικά και Ψυχολογικά Συμπτώματα
Μεταβολή της προσωπικότητας
Το σύμπτωμα αυτό χαρακτηριστικά αναφέρεται από άτομα του περιβάλλοντος, ενώ οι ασθενείς δεν το αντιλαμβάνονται. Συχνά συνυπάρχει με άλλα συμπεριφορικά συμπτώματα και εκτελεστική δυσλειτουργία. Η προοδευτική μεταβολή της προσωπικότητας ως κυρίαρχο αρχικό σύμπτωμα χαρακτηρίζει την συμπεριφορική παραλλαγή της μετωποκροταφικής άνοιας. Ωστόσο, παρατηρείται συχνά σε πολλές μορφές άνοιας.
Ανάρμοστη συμπεριφορά
Οι ασθενείς μπορεί να συμπεριφέρονται με τρόπο προσβλητικό προς τους άλλους ή να αδιαφορούν για τους κινδύνους και τις ενδεχόμενες επιπτώσεις από τις πράξεις τους. Επίσης, μπορεί να γίνονται επιθετικοί για ασήμαντα γεγονότα ή να αμελούν σημαντικά προσωπικά και οικογενειακά θέματα. Τα συμπτώματα αυτά επιβαρύνουν σε σημαντικό βαθμό τους φροντιστές και μπορεί να καταστούν επικίνδυνα για τους ίδιους τους ασθενείς.
Άγχος και κατάθλιψη
Συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης παρατηρούνται συχνά στα ανοϊκά σύνδρομα και επιδρούν αρνητικά στην ποιότητα ζωής αλλά και στις γνωστικές λειτουργίες των ασθενών. Η μη αντιμετώπιση τους μπορεί να οδηγήσει σε ταχύτερη λειτουργική έκπτωση.
Διαταραχές του ύπνου
Στα ανοϊκά σύνδρομα μπορούν να εμφανιστούν διάφορα πρότυπα διαταραχής του ύπνου. Η αναστροφή του φυσιολογικού κύκλου ύπνου – εγρήγορσης (οι ασθενείς μένουν ξύπνιοι τις νυχτερινές ώρες και κοιμούνται κατά τη διάρκεια της ημέρας) είναι συνήθης και ιδιαίτερα επιβαρυντική για την οικογένεια. Μπορεί, επίσης, να παρατηρηθεί κατακερματισμός του ύπνου ή υπερυπνία. Μια ιδιαίτερη διαταραχή, η διαταραχή του ύπνου REM (REM Sleep Behavior Disorder), κατά την οποία οι ασθενείς παραμιλούν και «κλωτσούν» κατά περιόδους στον ύπνο, χαρακτηρίζει την άνοια σωματιδίων Lewy και τη συγγενική της νόσο Parkinson.
Παραληρητικές ιδέες
Oι παράλογες ιδέες που μπορεί να εκφράζουν οι ασθενείς συχνά έχουν να κάνουν με την ψευδή αντίληψη κάποιας απειλής. Τα συνηθέστερα παραληρήματα είναι του τύπου «κάποιος θα μπει στο σπίτι μας», «θέλουν να με κλέψουν», «ο/η σύζυγός μου με απατά», «αυτός/ή δεν είναι ο πραγματικός σύζυγός μου», «θέλουν να μου κάνουν κακό», «συνωμοτούν για να με εγκαταλείψουν». Συχνά συνοδεύονται από έντονο άγχος και ενίοτε από επιθετική συμπεριφορά.
Ψευδαισθήσεις
Oι ψευδαισθήσεις μπορεί να αφορούν πρακτικά οποιοδήποτε αισθητηριακό πεδίο (οπτικές, ακουστικές, οσφρητικές κτλ). Έντονες οπτικές ψευδαισθήσεις, οι οποίες συχνά έχουν ως περιεχόμενο συγγενικά πρόσωπα ή ζώα, αποτελούν συνήθη εκδήλωση της άνοιας σωματιδίων Lewy. Επίσης, μπορούν να εμφανιστούν παροδικά κατά τη διάρκεια ενός οξέως συγχυτικού επεισοδίου (Delirium), στο οποίο είναι ιδιαίτερα ευπαθή τα άτομα με άνοια.
Άνοια: Κινητικά Συμπτώματα
Αν και δεν χαρακτηρίζουν τη νόσο Alzheimer, παρατηρούνται συχνά σε άλλες μορφές άνοιας. Μπορεί να προηγούνται ή να έπονται των γνωστικών συμπτωμάτων. Τα συνηθέστερα κινητικά συμπτώματα είναι τα ακόλουθα:
- Βραδύτητα στις κινήσεις
- Μυϊκή δυσκαμψία
- Διαταραχή της βάδισης και αστάθεια
- Τρέμουλο
Άνοια: Ποιες είναι οι μορφές;
Αγγειακή άνοια
Η αγγειακή άνοια είναι η δεύτερη συχνότερη αιτία άνοιας μετά τη νόσο Alzheimer και οι δύο αυτές νόσοι συχνά συνυπάρχουν. Υπάρχουν πολλά αίτια αγγειακής γνωστικής διαταραχής.
Μεγάλα έμφρακτα εγκεφαλικών αρτηριών, μικρογγειοπάθεια συγκεκριμένων εγκεφαλικών περιοχών και ευρείας έκτασης λευκοεγκεφαλοπάθεια της λευκής ουσίας.
Η κλινική εικόνα της αγγειακής άνοιας διαφέρει ανάλογα με την εντόπιση και την έκταση της αγγειακής βλάβης. Εκδηλώνεται με ένα ευρύτατο φάσμα συμπτωμάτων που δεν μπορεί εύκολα να κατηγοριοποιηθεί.
Συχνά, η κλινική της εικόνα είναι παρόμοια με την αντίστοιχη της νόσου του Alzheimer. Κοινά χαρακτηριστικά των αγγειακών ανοιών αποτελούν συχνά: η οξεία ή υποξεία έναρξη της γνωστικής έκπτωσης, η κατά κύματα επιδείνωσή της και η παρουσία εστιακών νευρολογικών σημείων και συμπτωμάτων.
Άνοια με σωμάτια του Lewy
Η άνοια με σωμάτια του Lewy είναι σε αρκετές μελέτες, κυρίως ιστοπαθολογικές, η δεύτερη συχνότερη μορφή άνοιας. Αν και αρκετοί επιστήμονες πιστεύουν πως η άνοια με σωμάτια Lewy σχετίζεται με τη νόσο Alzheimer ή την άνοια της νόσου του Πάρκινσον, φαίνεται να αποτελεί ξεχωριστή κλινική οντότητα.
Η κλινική εικόνα της άνοιας με σωμάτια Lewy χαρακτηρίζεται από πρόδηλη και σοβαρή έκπτωση των εκτελεστικών λειτουργιών και των οπτικοχωρικών κατασκευαστικών δεξιοτήτων.
Η έκπτωση της μνήμης στα αρχικά στάδια είναι συνήθως ήπια. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νόσου αποτελούν: α) οι οπτικές ψευδαισθήσεις, συνήθως καλά σχηματισμένες που δεν προκαλούν μεγάλη αναστάτωση στον ασθενή, β) ο πρόσφατος (εντός ενός έτους) παρκινσονισμός, συνήθως χωρίς τρόμο και γ) οι ευρείες μεταβολές στο γνωστικό επίπεδο ακόμα και μέσα στην ίδια ημέρα.
Μετωποκροταφική άνοια
Η μετωποκροταφική άνοια είναι υπεύθυνη για το 3-10% των ανοιών. Η έναρξη της νόσου γίνεται συνήθως μεταξύ τα 45 και 65 έτη. Παρά τη σύγχυση που επικρατεί στη βιβλιογραφία, κυρίως λόγω των διαφορετικών κλινικών καταστάσεων που προκαλούνται ανάλογα με την εστίαση της βλάβης, αναγνωρίζονται σήμερα τρεις κύριοι υπότυποι μετωπιαίων συνδρόμων:
- η μετωποκροταφική άνοια (ή μετωπιαία μορφή ή συμπεριφορική μορφή)
- η σημασιολογική άνοια
- η προοδευτική μη Ρέουσα Αφασία
Η κλινική εικόνα της μετωποκροταφικής άνοιας, του συνηθέστερου υπότυπου μετωπιαίου συνδρόμου, χαρακτηρίζεται από σοβαρή αλλαγή του χαρακτήρα και της κοινωνικής συμπεριφοράς με σχετική διατήρηση της μνήμης και άλλων σύνθετων ανώτερων λειτουργιών.
Άλλες μορφές
- Άνοια που προκαλείται από την νόσο Αλτσχάιμερ
- Άνοια της νόσου Πάρκινσον
- Προϊούσα Υπερπυρηνική Παράλυση
- Φλοιοβασικό Σύνδρομο
- Νόσος Creutzfeldt – Jakob and Prions
- Χορεία του Χάντινγκτον
Άνοια: Υπάρχει αναστρέψιμη άνοια;
Σε πολύ λίγες περιπτώσεις η άνοια εμφανίζεται ως αποτέλεσμα άλλου υποκείμενου σωματικού νοσήματος, όπως μιας βαριάς ενδοκρινοπάθειας (υποθυρεοειδισμός) ή της έλλειψης από τον οργανισμό συγκεκριμένων βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Η άνοια μπορεί επίσης να αποτελεί σύμπτωμα όγκων του εγκεφάλου ή να είναι αποτέλεσμα τοξικής δράσης στον εγκέφαλο ουσιών όπως το αλκοόλ ή διαφόρων φαρμάκων (ηρεμιστικά και παλαιά αντικαταθλιπτικά και αντιυπερτασικά φάρμακα).
Ψυχικές παθήσεις, όπως η κατάθλιψη και η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή πιθανόν να προκαλέσουν μνημονικές δυσκολίες.
Η ανίχνευση τέτοιων περιπτώσεων δευτερογενούς ανοϊκής συνδρομής έχει σημασία γιατί αντιμετωπίζοντας το υποκείμενο πρόβλημα βελτιώνουμε και τα συμπτώματα της άνοιας.
Άνοια: Πώς πραγματοποιείται η διάγνωση;
Η επίσκεψη σε γιατρό στο αρχικό στάδιο είναι κρίσιμης σημασίας. Μόνο ένας γιατρός μπορεί να κάνει διάγνωση της άνοιας. Μια πλήρης ιατρική αξιολόγηση μπορεί να εντοπίσει μια θεραπεύσιμη πάθηση και να εξασφαλίσει ότι θα αντιμετωπιστεί σωστά, ή να επιβεβαιώσει την παρουσία άνοιας.
Μια αξιολόγηση μπορεί να περιλαμβάνει τα παρακάτω:
Ιατρικό ιστορικό
Ο γιατρός θα ρωτήσει για τα παλιά και τα τωρινά ιατρικά προβλήματα, το οικογενειακό ιατρικό ιστορικό, οποιαδήποτε φάρμακα που παίρνει το άτομο και τα προβλήματα με το μνημονικό, σκέψη ή συμπεριφορά που προκαλούν ανησυχία. Ο γιατρός μπορεί επίσης να θελήσει να μιλήσει με ένα στενό μέλος της οικογένειας που μπορεί να βοηθήσει στην παροχή όλων των αναγκαίων πληροφοριών.
Σωματική εξέταση
Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει εξετάσεις των αισθήσεων και λειτουργίας των κινήσεων, καθώς επίσης για τη λειτουργία της καρδιάς και του πνεύμονα για να βοηθήσει να αποκλειστούν άλλες παθήσεις.
Εργαστηριακές εξετάσεις
Όπως διάφορες αιματολογικές και ουρολογικές εξετάσεις για να εντοπιστεί οποιαδήποτε πιθανή ασθένεια που μπορεί να ευθύνεται για τα συμπτώματα. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να πάρουν ένα μικρό δείγμα υγρού της σπονδυλικής.
Νευρολογικές ή νοηματικές εξετάσεις
Χρησιμοποιούνται διάφορες εξετάσεις για να αξιολογηθούν οι ικανότητες σκέψης όπως η μνήμη, γλώσσα, προσοχή και επίλυση προβλημάτων, οι οποίες επακόλουθα βοηθούν στον εντοπισμό της βασικής αιτίας ή το είδος της άνοιας.
Ακτινογραφία του εγκεφάλου
Υπάρχουν ορισμένες ακτινολογικές εξετάσεις που εξετάζουν τη δομή του εγκεφάλου και χρησιμοποιούνται για να αποκλειστεί η ύπαρξη εγκεφαλικών όγκων ή θρόμβων του αίματος ως η αιτία των συμπτωμάτων, και να εντοπιστούν σχήματα απώλειας εγκεφαλικού ιστού με τα οποία γίνεται διαφοροποίηση μεταξύ των διαφορετικών ειδών άνοιας. Άλλες ακτινογραφίες εξετάζουν το πόσο ενεργά είναι ορισμένα μέρη του εγκεφάλου που βοηθούν επίσης να γίνει διαχωρισμός του συγκεκριμένου είδους της άνοιας.
Ψυχιατρική αξιολόγηση
Για τον εντοπισμό θεραπεύσιμων διαταραχών όπως κατάθλιψη και για τη διαχείριση οποιωνδήποτε ψυχιατρικών συμπτωμάτων όπως ανησυχία ή ψευδαισθήσεις που μπορεί να συνυπάρχουν με την άνοια.
Άνοια: Πώς αντιμετωπίζεται;
Η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της άνοιας γίνεται με βάση το αίτιο το οποίο ευθύνεται. Αν πρόκειται για τη νόσο Αλτσχάιμερ συνιστάται φαρμακευτική αγωγή για να καθυστερήσει όσο γίνεται περισσότερο η εξέλιξή της. Αν οφείλεται σε κάποια άλλη πάθηση, τότε πρέπει να αντιμετωπιστεί η υποκείμενη αυτή πάθηση είτε με ειδική φαρμακευτική αγωγή είτε χειρουργικά αν είναι εφικτό.
Η πρόληψη της άνοιας εστιάζει στον περιορισμό των παραγόντων κινδύνου που αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης. Η καλή κοινωνική ζωή, οι φίλοι, οι δραστηριότητες που στοχεύουν στην εγρήγορση του εγκεφάλου όπως η εκμάθηση ξένης γλώσσας ή τα σταυρόλεξα και η τακτική σωματική άσκηση μπορούν να καθυστερήσουν ή ακόμη και να αποτρέψουν την εμφάνιση της νόσου.
Σημαντικό ρόλο σε όλα τα στάδια της νόσου παίζει το οικείο περιβάλλον του πάσχοντος, καθώς η ψυχολογική στήριξη, η κατανόηση και η υπομονή είναι τα βασικά στοιχεία για την ομαλή πορεία της υγείας του.