Η αφασία και οι μύθοι που την συνοδεύουν.

Τι είναι η αφασία

Η αφασία προκαλείται συνήθως από εγκεφαλικό επεισόδιο, με περισσότερους από έναν στους τρεις επιζώντες να αντιμετωπίζουν προβλήματα λεκτικής επικοινωνίας.

Η αφασία επηρεάζει την ικανότητα ομιλίας, ανάγνωσης, γραφής ή/και χρήσης αριθμών.

Οι μισοί από αυτούς που έχουν ακούσει για τη αφασία, δεν είναι σίγουροι για το τι είναι, ενώ το 72% δεν πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να εντοπίσουν τα συμπτώματά της, σύμφωνα με δημοσκόπηση σε 2.000 ενήλικες.

Ως αποτέλεσμα, οι μισοί από τους ερωτηθέντες (51%) θα ήθελαν να υπάρχει περισσότερη ευαισθητοποίηση και ενημέρωση σχετικά με την αφασία, ενώ το 37% θα ήθελαν να δουν διασημότητες που έχουν επηρεαστεί από την κατάσταση να μοιράζονται τις εμπειρίες τους.

Η Juliet Bouverie, διευθύνουσα σύμβουλος της Stroke Association, δήλωσε: «Η αφασία είναι πολύ συχνή, επηρεάζει πάνω από το ένα τρίτο των επιζώντων εγκεφαλικού επεισοδίου, επομένως είναι απογοητευτικό να διαπιστώνει κανείς το χαμηλό ποσοστό γνώσης και ενημέρωσης για την αφασία στο ευρύ κοινό. Οι περισσότεροι από εμάς δεν μπορούμε να φανταστούμε πώς είναι να ζει κανείς με αφασία, καθιστά όμως απαγορευτικές απλές καθημερινές δραστηριότητες, όπως το να χρησιμοποιήσει κάποιος τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή το να μιλήσει με ένα φίλο. Η κατάσταση επιδεινώνεται εξαιτίας της εσφαλμένης επικρατούσας άποψης ότι τα άτομα με αφασία στερούνται νοημοσύνης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε άγχος και κατάθλιψη, αίσθημα αποκλεισμού και δυσκολίες στις προσωπικές σχέσεις».

Η έρευνα διαπίστωσε επίσης ότι το 71% των ενηλίκων πιστεύουν ότι η ικανότητα να μιλάει ή να επικοινωνεί κάποιος καλά, είναι σημάδι νόησης, κάτι που μπορεί να προκαλέσει τεράστια εμπόδια για όσους πάσχουν από αφασία.

Το 20% παραδέχεται ότι αν συναντούσε κάποιον με προβλήματα στην επικοινωνία, θα υπέθετε ότι το άτομο αυτό αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες.

Εν τω μεταξύ, το 28% ανήκουν σε αυτούς που κρίνουν τους ανθρώπους πολύ γρήγορα αν παρατηρήσουν ότι δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν.

Άλλες παρανοήσεις σχετικά με την αφασία περιλαμβάνουν το 22% που πιστεύουν ότι η αφασία επηρεάζει μόνο την ικανότητα κάποιου να μιλάει, ενώ ένας στους 10 πιστεύει λανθασμένα ότι η διαταραχή δεν μπορεί να βελτιωθεί.

Το 73% είπαν ότι θα ένιωθαν βαθιά απογοήτευση αν δυσκολεύονταν να κατανοήσουν τη γραπτή ή την προφορική γλώσσα, να μιλήσουν, να διαβάσουν ή να γράψουν γράμματα και αριθμούς.

Πάνω από τους μισούς (54%) θα ένιωθαν απομονωμένοι, το 43% θα ένιωθαν ντροπή και το 38% θα το θεωρούσαν απώλεια της ταυτότητάς τους.

Οι επικρατέστεροι μύθοι για την αφασία

Είναι σπάνια πάθηση

Η αφασία επηρεάζει περισσότερους από 350.000 ανθρώπους στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Επηρεάζει μόνο τους ηλικιωμένους

Ένας στους τέσσερις επιζώντες από εγκεφαλικό είναι σε ηλικία εργασίας.

Επηρεάζει τη νοημοσύνη ενός ατόμου

Τα άτομα με αφασία ξέρουν ακριβώς τι θέλουν να πουν, αλλά μπορεί να δυσκολεύονται να βρουν τις σωστές λέξεις ή να τις εκστομίσουν. Η αφασία μπορεί να αλλάξει τον τρόπο που επικοινωνεί κάποιος, αλλά όχι την ευφυΐα του.

Η αφασία προκαλεί απώλεια μνήμης

Η αφασία από εγκεφαλικό δεν προκαλεί απώλεια μνήμης. Μπορεί να προκύψει από νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως το Αλτσχάιμερ και το Χάντινγκτον, που επηρεάζουν τη μνήμη ενός ατόμου.

Τα άτομα με αφασία δεν μπορούν να αναρρώσουν

Αν και δεν υπάρχει θεραπεία για την αφασία, πολλοί σημειώνουν πρόοδο στην ομιλία, την ανάγνωση, τη γραφή και την κατανόηση των αριθμών και αποκτούν ξανά μια αίσθηση ανεξαρτησίας. Η ευαισθητοποίηση και η αντιμετώπιση των ανθρώπων με ευγένεια, υπομονή και συμπεριληπτικότητα –παράλληλα με τη θεραπεία και την ευρύτερη υποστήριξη– έχει σημαντικό αντίκτυπο, καθώς βοηθά τους ανθρώπους να ζήσουν τη ζωή τους.

Συμβουλές καλής επικοινωνίας

Ρωτήστε: Κοιτάζετε κατά πρόσωπο το άτομο όταν του μιλάτε. Μιλάτε αργά και καθαρά, χρησιμοποιώντας σύντομες προτάσεις. Ρωτάτε τι βοηθάει, για παράδειγμα ένα σχέδιο ή μια χειρονομία.

Να έχετε υπομονή: Περιμένετε από το άτομο να σάς δώσει απάντηση, χωρίς να το διακόπτετε. Αν σας φαίνεται μπερδεμένο, δοκιμάστε να επαναλάβετε ή να επαναδιατυπώσετε τη φράση σας. Θα μπορούσατε να δοκιμάσετε να γράψετε λέξεις-κλειδιά ή να κάνετε βασικές χειρονομίες ή σχέδια.

Ακούστε: Ελέγξτε εάν οι απαντήσεις ναι/όχι είναι αξιόπιστες, καθώς μπορεί να μπερδευτούν. Μία απλή κίνηση με τον αντίχειρα -πάνω ή κάτω- θα μπορούσε να βοηθήσει. Μην προσποιείστε ότι καταλαβαίνετε. Γράψτε τις επιλογές -ναι, όχι και «Δεν καταλαβαίνω»- ώστε το άτομο να μπορεί να σας υποδείξει τη σωστή απάντηση.

Ποιοι τύποι αφασίας υπάρχουν

Υπάρχουν δύο ευρείες κατηγορίες: η ευφραδής και η μη ευφραδής αφασία και υπάρχουν αρκετοί τύποι που συγκαταλέγονται σε αυτές.

Η ύπαρξη βλάβης στον κροταφικό λοβό μπορεί να οδηγήσει στην λεγόμενη «αφασία κατά Wernicke», που αποτελεί και το συνηθέστερο τύπο ευφραδούς αφασίας. Άνθρωποι που πάσχουν από την αφασία κατά Wernicke ενδέχεται να μιλούν με μεγάλες, πλήρεις προτάσεις, οι οποίες όμως δεν βγάζουν κανένα απολύτως νόημα, προσθέτοντας λέξεις ή ακόμη και δημιουργώντας δικές τους λέξεις.

Για παράδειγμα, την πρόταση «δεν έχω κάτι άλλο να σου πω», ένα άτομο που αντιμετωπίζει τη νόσο του Wernicke θα μπορούσε να την πει ως εξής «Να σου πω εγώ άλλο κάτι δεν και είμαι σου μαζί».

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να μην γίνονται αντιληπτά τα όσα λέει ο ασθενής. Άνθρωποι που πάσχουν από τη νόσο του Wernicke δεν αντιλαμβάνονται ότι κάνουν λεκτικά και συντακτικά λάθη. Ακόμη ένα χαρακτηριστικό αυτού του τύπου αφασίας είναι η δυσκολία του πάσχοντα ως προς την κατανόηση της ομιλίας.

Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία αφορά στη λεγόμενη μη ευφραδή αφασία ή αφασία κατά Broca. Άνθρωποι που πάσχουν από αυτή έχουν υποστεί πρωτίστως βλάβη που προσβάλλει τον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου. Συνήθως εμφανίζουν αδυναμία ή παράλυση στη δεξιά πλευρά του σώματός τους, στο χέρι και στο πόδι, επειδή ο μετωπιαίος λοβός είναι επίσης σημαντικός για όλες τις κινητικές λειτουργίες.

Οι ασθενείς με αφασία κατά Broca ενδέχεται να καταλαβαίνουν την ομιλία και να ξέρουν τι θέλουν να που, αλλά συχνά μιλούν με σύντομε φράσεις, οι οποίες παράγονται με πολύ μεγάλη προσπάθεια. Κατά την ομιλία τους, συνήθως παραλείπουν μικρές λέξεις όπως τα άρθρα.

Για παράδειγμα, η φράση «θα βγάλω το σκύλο βόλτα», για έναν ασθενή με αφασία κατά Broca γίνεται «σκύλος βόλτα» ή αντίστοιχα η πρόταση «υπάρχουν δύο βιβλία επάνω στο τραπέζι» γίνεται «βιβλίο βιβλίο δύο τραπέζι». Οι πάσχοντες από αφασία κατά Μπρόκα είθισται να καταλαβαίνουν σχετικά καλά την ομιλία των άλλων. Εξαιτίας αυτού, συχνά αντιλαμβάνονται τις δυσκολίες τους και γίνονται ευέξαπτοι.

Ακόμη ένας τύπος αφασίας, η γενική αφασία προκύπτει από βλάβη σε εκτεταμένα τμήματα των γλωσσικών περιοχών του εγκεφάλου. Άτομα με σφαιρική αφασία έχουν σοβαρές δυσκολίες επικοινωνίες και ενδέχεται να έχουν περιορισμένη δυνατότητα ομιλίας ή κατανόησης της γλώσσας. Ενδέχεται, μάλιστα, να μην μπορούν να πουν ούτε καν λίγες λέξεις ή ακόμη και να επαναλαμβάνουν ίδιες λέξεις ή φράσεις ξανά και ξανά. Παράλληλα, ενδέχεται να έχουν πρόβλημα ως προς την κατανόηση ακόμη και απλών λέξεων ή προτάσεων.

Υπάρχουν κι άλλοι τύποι αφασίας, καθένας από τους οποίους προέρχεται από βλάβες σε διαφορετικές γλωσσικές περιοχές του εγκεφάλου. Ορισμένοι άνθρωποι ενδέχεται να έχουν δυσκολία στην επανάληψη λέξεων ή προτάσεων, ακόμη κι αν τις καταλαβαίνουν και μιλούν με ευφράδεια (επαγωγική αφασία). Άλλοι πάλι, μπορεί να δυσκολεύονται να ονοματίσουν αντικείμενα ακόμη κι αν γνωρίζουν τι είναι το κάθε αντικείμενο και σε τι χρησιμεύει (ανομική αφασία).

Κάποιες φορές, η ροή του αίματος προς τον εγκέφαλο διακόπτεται προσωρινά και επανέρχεται γρήγορα. Όταν προκύπτει αυτό το είδος τραύματος, που ονομάζεται «παροδικό ισχαιμικό επεισόδιο», οι γλωσσικές ικανότητες ενδέχεται να επανέλθουν μέσα σε λίγες ώρες ή ημέρες.

Πώς γίνεται η διάγνωση της αφασίας

Η αφασία συνήθως αναγνωρίζεται πρωτίστως από τον θεράποντα γιατρό του ασθενή που έχει υποστεί εγκεφαλική βλάβη. Τα περισσότερα άτομα υποβάλλονται σε μαγνητική ή αξονική τομογραφία, με σκοπό να επιβεβαιωθεί η παρουσία της εγκεφαλικής βλάβης και να ταυτοποιηθεί η ακριβή της θέση. Επιπλέον, ο γιατρός εξετάζει τυπικά την ικανότητα του πάσχοντα αν μπορεί να καταλάβει και να παράγει λεκτική επικοινωνία. Για παράδειγμα, αν ο ασθενής μπορεί να ακολουθήσει εντολές, αν μπορεί να απαντήσει σε ερωτήσεις, αν μπορεί να ονοματίσει αντικείμενα κι αν έχει την ικανότητα να προχωρήσει μια συζήτηση.

Εάν ο γιατρός υποπτευθεί την ύπαρξη αφασίας, τότε ο ασθενής παραπέμπεται σε ειδικό παθολόγο ομιλίας-γλώσσας ή λογοθεραπευτή, ο οποίος πραγματοποιεί μια ενδελεχή έρευνα στις επικοινωνιακές ικανότητες του πάσχοντα.

Ειδικότερα, εξετάζονται λεπτομερώς η ικανότητα ενός ατόμου να μιλά, να εκφράζει τις ιδέες του, να συμμετέχει σε κοινωνικές συναναστροφές και συζητήσεις, να αντιλαμβάνεται τη γλώσσα, να διαβάζει αλλά και να γράφει.

Πώς αντιμετωπίζεται η αφασία

Ύστερα από μια εγκεφαλική βλάβη, ο εγκέφαλος υπόκειται σε τρομακτικές αλλαγές, οι οποίες τον βοηθούν να ανανήψει. Ως εκ τούτου, άνθρωποι με αφασία πολύ συχνά παρατηρούν δραματική βελτίωση στις γλωσσικές και επικοινωνιακές τους ικανότητες μέσα σε λίγους μήνες, ακόμη και χωρίς κάποια θεραπεία. Αλλά σε αρκετές περιπτώσεις, η αφασία παραμένει μετά την αρχική περίοδο αποκατάστασης του ασθενούς. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η λογοθεραπεία χρησιμοποιείται, για να βοηθηθούν οι ασθενείς και να ανακτήσουν την ικανότητά τους να επικοινωνούν.

Επιστημονικές έρευνες έχουν δείξει ότι οι γλωσσικές κι επικοινωνιακές ικανότητες μπορούν να συνεχίσουν να βελτιώνονται για πολλά χρόνια και μερικές φορές συνοδεύονται από νέα δραστηριότητα στον εγκεφαλικό ιστό κοντά στην περιοχή που είχε υποστεί αρχικά βλάβη. Κάποιοι από τους παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν την πρόοδο του ασθενούς είναι η αιτία της εγκεφαλικής βλάβης, η περιοχή του εγκεφάλου που επλήγη, η έκταση της βλάβης, καθώς επίσης η ηλικία και η εν γένει κατάσταση της υγείας του ατόμου.

Η θεραπεία της αφασίας στοχεύει στη βελτίωση της ικανότητας του ανθρώπου να επικοινωνεί, βοηθώντας τον να χρησιμοποιεί τις εναπομείνασες γλωσσικές ικανότητες, να επαναφέρει τις γλωσσικές ικανότητες κατά το μέγιστο δυνατό και να μάθει άλλους τρόπους έκφρασης όπως τη χρήση νοημάτων, εικόνων ή τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών. Η ατομική θεραπεία εστιάζει στις συγκεκριμένες ανάγκες του εκάστοτε ασθενούς, ενώ η ομαδική θεραπεία δίνει την ευκαιρία για τη χρήση νέων επικοινωνιακών δεξιοτήτων σε σχήματα μικρών ομάδων ασθενών με αφασία.

Καταλυτικό ρόλο διαδραματίζει και η πρόοδος των νέων τεχνολογιών, καθώς το διαδίκτυο προσφέρει σημαντικά εργαλεία για τους πάσχοντες από αφασία. Η χρήση ψηφιακών εφαρμογών παραγωγής λόγου μέσω υπολογιστή, κινητού τηλεφώνου ή tablet που βοηθούν τους ασθενείς να επικοινωνήσουν και να εξελίξουν τις γλωσσικές τους ικανότητες.

Επιπλέον, έχει αποδειχθεί ότι ασθενείς με αφασία που συμμετέχουν σε ομαδικές δραστηριότητες όπως λέσχες ανάγνωσης βιβλίων, τεχνολογικές ή θεατρικές ομάδες, καταγράφουν σημαντική βελτίωση στις επικοινωνιακές τους δεξιότητες.