Κάθε χρόνο γεννιούνται 13.000.000 πρόωρα παγκοσμίως, με  το ποσοστό της προωρότητας σταδιακά να έχει αυξηθεί διεθνώς από 6% στο 13%. Ταυτόχρονα όμως την τελευταία 20ετία έχει αυξηθεί σημαντικά και η επιβίωση των πρόωρων νεογνών, ακόμη και των εξαιρετικά χαμηλού βάρους γέννησης, ενώ έχει μειωθεί η περιγεννητική και νεογνική θνησιμότητα παγκοσμίως αλλά και στη χώρα μας.

Γράφει η Δρ. Μένη Σακλαμάκη – Κοντού Παιδίατρος Νεογνολόγος, Διευθύντρια Μονάδας Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών ΜΗΤΕΡΑ

Η αύξηση του ποσοστού των νεογνών που γεννιούνται πρόωρα οφείλεται κυρίως στην αύξηση των γεννήσεων από γυναίκες προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας, στην αύξηση των πολύδυμων κυήσεων λόγω εξωσωματικής γονιμοποίησης, και ένα ποσοστό οφείλεται σε ιατρικά προβλήματα είτε της μητέρας είτε του εμβρύου.

Πρόωρα είναι τα νεογνά που γεννιούνται πριν συμπληρώσουν  37 εβδομάδες κύησης και διακρίνονται σε:

• Εξαιρετικά χαμηλού βάρους γέννησης, μικρότερα των 28 εβδομάδων και 1000gr, που αντιπροσωπεύουν το 1% όλων των γεννήσεων.
• Πολύ χαμηλού βάρους γέννησης, μικρότερα των 32 εβδομάδων και 1500gr, 2% όλων των γεννήσεων.
• Χαμηλού βάρους γέννησης, μεταξύ  32-37 εβδομάδων και μικρότερα των 2500gr, που αντιπροσωπεύουν την μεγάλη πλειονότητα των πρόωρων και το 10-11% των γεννήσεων.

Τα κυριότερα προβλήματα που μπορεί να εμφανίσουν τα πρόωρα νεογνά

• Θερμική αστάθεια που οφείλεται σε πλημμελή λειτουργία του θερμορυθμιστικού τους κέντρου και χρειάζεται να παραμείνουν σε θερμοκοιτίδα μέχρις ότου το βάρος τους φθάσει περίπου τα 1800gr.

• Αναπνευστικά προβλήματα. Συνηθέστερο είναι το Σύνδρομο Αναπνευστικής Δυσχέρειας (ΣΑΔ), το  οποίο οφείλεται σε ανωριμότητα των πνευμονικών κυψελίδων και μειωμένη σύνθεση επιφανειοδραστικού παράγοντα. Αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση οξυγόνου, ενώ σε σοβαρότερες περιπτώσεις γίνεται μηχανική υποστήριξη των πρόωρων με αναπνευστήρα και εξωγενής χορήγηση επιφανειοδραστικού παράγοντα.

• Βρογχοπνευμονική δυσπλασία. Είναι η πιο μακροχρόνια βλάβη που δημιουργείται στους πνεύμονες των προώρων, εάν παραμείνουν σε οξυγόνο ή και μηχανική υποστήριξη της αναπνοής τους για διάστημα μεγαλύτερο των 28 ημερών. Τότε προκαλείται αναστολή της δημιουργίας νέων κυψελίδων και της αγγειογένεσης και διαταραχή της ομαλής ανάπτυξης των πνευμόνων τους, που ονομάζεται βρογχοπνευμονική δυσπλασία και χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση.

• Σιτιστικά προβλήματα.  Πολλά μικρά πρόωρα δεν μπορούν να σιτισθούν αμέσως μετά την γέννηση. Είναι σημαντική η έγκαιρη έναρξη ολικής παρεντερικής διατροφής με ειδικό ορό, με υψηλή περιεκτικότητα πρωτεϊνών και λίπους από το πρώτο 24ωρο ζωής. Ταυτόχρονα αρχίζει το συντομότερο ελάχιστη σίτιση από το στόμα με καθετήρα, η οποία αυξάνεται σταδιακά. Για την διατροφή των προώρων προτιμάται πάντα το μητρικό γάλα, το οποίο εκτός από την άριστη αναλογία των θρεπτικών συστατικών, περιέχει και πολύτιμους αμυντικούς παράγοντες, οι οποίοι θωρακίζουν τα ευάλωτα και ανοσοκατασταλμένα πρόωρα έναντι των λοιμώξεων.

• Λοιμώξεις. Αποτελούν σοβαρό κίνδυνο για τα πρόωρα νεογνά, λόγω της ανοσοκαταστολής και των μειωμένων αντισωμάτων που διαθέτουν. Για τον περιορισμό τους επιβάλλεται η αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής των χεριών, η χρήση μητρικού γάλακτος και η χορήγηση αντιβιοτικών, όπου αυτά ενδείκνυνται.

• Άπνοιες της προωρότητας. Τα πρόωρα, μικρότερα των 34 εβδομάδων, παρουσιάζουν άπνοιες λόγω ανωριμότητας του κέντρου της αναπνοής και αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση καφεΐνης.

• Αναιμία της προωρότητας. Οφείλεται σε δυσλειτουργία του μυελού των οστών. Εάν η αιμοσφαιρίνη είναι πολύ χαμηλή, γίνεται μετάγγιση με συμπυκνωμένα ερυθρά, ενώ μετά τον πρώτο μήνα ζωής χορηγούνται σίδηρος και φυλλικό οξύ.

• Νευρολογικά προβλήματα. Τα πρόωρα τα μικρότερα των 1500gr παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης εγκεφαλικής αιμορραγίας που μπορεί να οδηγήσει σε μεθαιμορραγικό υδροκέφαλο, καθώς και μιας ειδικής διάχυτης βλάβης στην περικοιλιακή λευκή ουσία που ονομάζεται περικοιλιακή  λευκομαλάκυνση.  Οι επιπλοκές αυτές ελέγχονται με υπερηχογραφήματα εγκεφάλου ανά τακτά διαστήματα, ενώ τα πρόωρα αυτά παρακολουθούνται στενά από Παιδο-νευρολόγο.

Μετά την έξοδό τους από την ΜΕΝΝ, τα πρόωρα υψηλού κινδύνου (μικρότερα από 1500gr και 32 εβδομάδων), παρακολουθούνται νευρολογικά έως την ηλικία των δύο ετών, για επίσημη διάγνωση ή αποκλεισμό εγκεφαλικής παράλυσης, νοητικής υστέρησης ή αυτιστικών διαταραχών. Ακολουθεί  ετήσια επανεκτίμηση έως την ηλικία των 7 ετών, για διαπίστωση διαταραχών ελλειμματικής  προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)  καθώς και μαθησιακών διαταραχών, με στόχο την έγκαιρη παρέμβαση.

• Αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας. Τα πρόωρα, μικρότερα των 1600gr και 32 εβδομάδων παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαταραχών της ομαλής ολοκλήρωσης της αγγείωσης  του αμφιβληστροειδούς, μετά την γέννηση, με αποτέλεσμα εκδήλωση αμφιβληστροειδοπάθειας της προωρότητας. Παρακολουθούνται συστηματικά οφθαλμολογικά κατά την παραμονή τους στη ΜΕΝΝ και εάν εμφανίσουν ραγδαία επιδείνωση της αμφιβληστροειδοπάθειας, γίνεται έγκαιρα φωτοπηξία με laser.

• Ακουολογικός έλεγχος. Γίνεται με ωτοακουστικές εκπομπές πριν την  έξοδο των πρόωρων από την ΜΕΝΝ. Εάν διαπιστωθούν ετερόπλευρες  ή αμφοτερόπλευρες αρνητικές εκπομπές, επανελέγχονται σε ένα μήνα.

Η εξειδικευμένη φροντίδα των πρόωρων νεογνών γίνεται σε Μονάδες Εντατικής Νοσηλείας Νεογνών (ΜΕΝΝ), στελεχωμένες με ομάδα νεογνολόγων και πεπειραμένου νοσηλευτικού προσωπικού που προσφέρουν την καλύτερη δυνατή περίθαλψη σε πρόωρα και τελειομήνα νεογνά με ποικίλα νεογνικά προβλήματα.

Συμπερασματικά, το αισιόδοξο μήνυμα είναι ότι ενώ τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί σημαντικά η επιβίωση ακόμη και των εξαιρετικά χαμηλού βάρους γέννησης προώρων νεογνών, το ποσοστό των προώρων που παρουσιάζουν προβλήματα στην μετέπειτα ζωή τους, κυρίως κινητικά ή νευροαναπτυξιακά, παραμένει το ίδιο.

Η ανάπτυξη των πρόωρων μωρών

Το νεογέννητό σας, θα σάς δείξει από μόνο του πότε είναι έτοιμο να χειριστεί περισσότερες από μία καταστάσεις. Κατανοώντας τα μηνύματα ενός πρόωρου μωρού.

Τα σημάδια που δείχνουν ότι το πρόωρο μωράκι χρειάζεται να επιβραδύνει ή να κάνει ένα διάλειμμα είναι:

• γρηγορότερη αναπνοή ή παύσεις στην αναπνοή,
• συσπάσεις κοιλιακών μυών (σαν να έχει κινητικότητα εντέρου),
• χλόμιασμα ή κοκκίνισμα του δέρματος,
• χασμουρητό, λόξυγκας,
• αλλαγή στην ένταση του σώματος όπως τέντωμα των άκρων ή απόλυτη χαλάρωση,
• ξαφνικές απότομες κινήσεις και πετάγματα,
• τινάγματα ή ξαφνιάσματα,
• υπερέκταση του κορμού,
• βγάλσιμο της γλώσσας,
• ξαφνική ανησυχία που διαρκεί,
• αποστροφή του βλέμματος κατά τη διάρκεια μιας κοινωνικής αλληλεπίδρασης,
• να κοιμάται την ώρα που υποτίθεται ότι πρέπει να είναι ξύπνιο.

Σημάδια που δείχνουν ότι το μωρό είναι πιο συγκροτημένο και ικανό να χειριστεί τις εισερχόμενες πληροφορίες είναι:

• κανονικός ρυθμός αναπνοής, σταθερό χρώμα στο δέρμα,
• απαλές κινήσεις άκρων,
• ήσυχη εγρήγορση,
• σταθερό βλέμμα σε κάποιο πρόσωπο ή αντικείμενο,
• αποκοιμιέται και κοιμάται ήσυχα τις ώρες που πρέπει και έχει κατά συνέπεια ενέργεια,
• όταν είναι ξύπνιο,
• να λαμβάνει πληροφορίες.

Άλλες βοηθητικές πληροφορίες για την υποστήριξη του πρόωρου μωρού σας:

Προσφέρετέ του ένα χαλαρωτικό περιβάλλον. Το παιδί σας μπορεί να έχει ευαισθησία στο φως, τον ήχο ή τις νέες εμπειρίες, οπότε θα πρέπει να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί όταν είναι κουρασμένο ή προσπαθεί να συγκεντρωθεί σε δύσκολα πράγματα όπως να φάει ή να ακούσει τον ήχο της φωνής σας. Να γνωρίζετε τα μέρη και τις καταστάσεις που δημιουργούν υπερφόρτωση στο μωρό και να τα αποφεύγετε.

Το να πάρετε ένα ευαίσθητο μωρό στο σούπερ μάρκετ μπορεί να αποτελέσει πηγή υπερβολικά πολλών αισθητηριακών πληροφοριών· μπορεί να χρειαστεί περισσότερο χρόνο και ωριμότητα ώστε να είναι σε θέση να χειριστεί όλα τα ερεθίσματα ενός τέτοιου ταξιδιού. Να έχετε επίγνωση του ρυθμού και του συγχρονισμού. Να δείχνετε ευαισθησία στην ανάγκη του παιδιού σας να ξυπνά μόνο του.

Τα πρόωρα μωρά εργάζονται σκληρά για να αντεπεξέλθουν στα προγράμματα ύπνου και ξυπνήματος, καθώς και να χειριστούν τη φύλαξη και τη φροντίδα από διαφορετικά άτομα. Ψάξτε για ενδείξεις ότι είναι έτοιμο να παίξει αλλά να φροντίζετε να του εξασφαλίζετε παύσεις όταν θέλει να συνέλθει ή να πάρει έναν υπνάκο. Προσφέρετέ του ρουτίνα και σταθερότητα. Όπως οι περισσότεροι ενήλικες, έτσι και τα μωρά θέλουν να γνωρίζουν τι να περιμένουν μετά.

Αυτό μειώνει το άγχος και τα βοηθά να αποδίδουν καλύτερα. Παρέχοντας ένα συγκεκριμένο ημερήσιο πρόγραμμα, έχοντας πάντα τον ίδιο άνθρωπο να τα φροντίζει και βάζοντάς τα να κοιμηθούν την ίδια ώρα, είναι παραδείγματα του πώς θα δημιουργήσετε έναν προβλέψιμο κόσμο για εκείνα.

Αυτό τα βοηθά να νιώθουν ασφαλή, ώστε να χαλαρώνουν και να μαθαίνουν καινούργια πράγματα πιο εύκολα. Ενισχύστε τις προσπάθειες του μωρού σας να κάνει πράγματα για τον εαυτό του. Όσο μεγαλώνουν, τα μωρά μαθαίνουν να κάνουν πράγματα μόνα τους. Όσο μικρά κι αν είναι, προσπάθειες να ηρεμήσουν μόνα τους – πιπιλώντας το χέρι τους, για παράδειγμα – προσφέρουν ικανοποίηση και τα ενθαρρύνουν. Ένα ευερέθιστο μωρό όμως, μπορεί να χρειάζεται πρόσθετη βοήθεια.

Ένας τρόπος είναι να στηρίζετε τον ώμο του, ώστε να μπορεί να βάζει το χέρι στο στόμα πιο εύκολα. Ένας άλλος είναι να χρησιμοποιείτε το μπράτσο σας για να στηρίζει το πόδι του ώστε να νιώθει πιο σταθερό. Αυτές οι μικρές υποστηρικτικές κινήσεις έχουν τεράστια επίδραση στα επιτεύγματα του μωρού σας. Να το χειρίζεστε και να το εναποθέτετε προσεκτικά.

Όταν το μωρό σας είναι ξύπνιο, είναι σημαντικό να το κινείτε μαλακά και αργά. Τα μωρά που έχουν γεννηθεί πρόωρα προσπαθούν ακόμη σκληρά για να κινηθούν ομαλά και να μην αφήσουν τα χέρια και τα πόδια τους να κρέμονται ή να εκτείνονται. Το να κρατάτε το μωρό κοντά σας, ώστε να νιώθει τη στήριξη και τη θέρμη του σώματός σας ή να το τυλίγετε σε μια κουβερτούλα, είναι πολύ σημαντικό, μέχρι οι κινήσεις του να είναι ελεγχόμενες και σκόπιμες.

Μερικές φορές τα πρόωρα μωρά έχουν δυσκολία με τις γρήγορες κινήσεις και είναι πιθανό να σας δείξουν πως έχουν κουραστεί, όταν τα κινείτε γρήγορα χωρίς κουβερτούλα ή σωματική υποστήριξη.

Ψάξτε να ανακαλύψετε τα μηνύματα του μωρού σας που καταδεικνύουν τις στρατηγικές του μωρού σας όταν προσπαθεί να οργανωθεί καλύτερα.

Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται:

• να αρπάζεται και να κρατιέται από τις κουβέρτες,
• το δάχτυλό σας ή άλλα αντικείμενα.
• Να στηρίζει τα πόδια του στα κάγκελα του κρεβατιού.
• Να βάζει τα χέρια στο πρόσωπο ή το στόμα του.
• Να πιπιλάει το δάχτυλο ή την πιπίλα του.
• Να μαζεύει τα χέρια και τα πόδια του μπροστά.

Σύντομα θα εξοικειωθείτε με τους ιδιαίτερους τρόπους που χρησιμοποιεί το μωρό σας για να επικοινωνεί και θα είστε σε θέση να του παρέχετε την υποστήριξη που χρειάζεται ώστε να αλληλεπιδρά με τον κόσμο.