Η οριακή ή μεταιχμιακή διαταραχή προσωπικότητας (borderline personality disorder – BPD) χαρακτηρίζεται από την ασταθή ψυχική διάθεση και συμπεριφορά καθώς και τις ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις.
Αναγνωρίστηκε επίσημα το 1980, όταν καταχωρίσθηκε για πρώτη φορά στο Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών (DSM-III) ως διαγνώσιμο νόσημα.
Το DSM χρησιμοποιείται από τους περισσότερους ψυχιάτρους και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας γενικότερα για τη διάγνωση των ψυχικών νοσημάτων.
Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (NIMH), επειδή ορισμένα άτομα που πάσχουν από σοβαρής μορφής ΜΔΠ εκδηλώνουν βραχέα ψυχωσικά επεισόδια, αρχικά οι ειδικοί θεωρούσαν την ΜΔΠ άτυπη (ή μεταιχμιακή) εκδοχή άλλων ψυχικών νοσημάτων.
Οι πάσχοντες με οριακή διαταραχή προσωπικότητας συνήθως:
– Αντιμετωπίζουν δυσκολία ελέγχου των συναισθημάτων και των σκέψεών τους
– Εκδηλώνουν παρορμητική και παράτολμη συμπεριφορά
– Δεν διατηρούν σταθερές σχέσεις με άλλους ανθρώπους
Στα άτομα με οριακή διαταραχή παρατηρούνται υψηλοί δείκτες συνύπαρξης και άλλων διαταραχών, όπως κατάθλιψη, αγχώδης διαταραχή, κατάχρηση ουσιών ή διατροφική διαταραχή, καθώς και υψηλοί δείκτες αυτό-τραυματισμού, τάσεων αυτοκτονίας ή αυτοκτονίας.
Οριακή διαταραχή προσωπικότητας: Αίτια
Οι έρευνες σχετικά με τα αίτια και τους παράγοντες κινδύνου που εμπλέκονται στην οριακή διαταραχή βρίσκονται ακόμη σε αρχικό στάδιο. Οι επιστήμονες συμφωνούν, σε γενικές γραμμές, πως εμπλέκονται τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες.
Οριακή διαταραχή προσωπικότητας: Ενδείξεις και συμπτώματα
Σύμφωνα με την τέταρτη έκδοση του DSM (DSM-IV-TR), για να προκύψει διάγνωση για οριακή διαταραχή προσωπικότητας, το άτομο πρέπει να έχει εκδηλώσει σταθερό μοτίβο συμπεριφοράς που ανταποκρίνεται σε τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω:
– Ακραίες συμπεριφορές –πανικός, κατάθλιψη, οργή, έντονη ταραχή– στο ενδεχόμενο εγκατάλειψης, πραγματικής ή αντιληπτής (δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν εάν όντως είναι πραγματική)
– Μοτίβο έντονης και ταραχώδους σχέσης με μέλη της οικογένειας, φίλους και άλλα αγαπημένα πρόσωπα που συχνά ακροβατεί ανάμεσα στην υπερβολική οικειότητα και αγάπη (εξιδανίκευση) και την υπερβολική αντιπάθεια ή το θυμό (υποτίμηση)
– Διαστρεβλωμένη και ασταθής αυτοεικόνα ή αντίληψη του εαυτού, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε απότομες εναλλαγές της συναισθηματικής κατάστασης, της γνώμης, των αξιών, των σχεδίων και των στόχων του ατόμου για το μέλλον (π.χ. σπουδές ή επαγγελματική πορεία)
– Παρορμητικές και συχνά επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως επεισόδια καταναλωτικής μανίας, σεξ χωρίς προφύλαξη, κατάχρηση ουσιών, επικίνδυνη οδήγηση και επεισοδιακή υπερφαγία
– Επαναλαμβανόμενες αυτοκτονικές συμπεριφορές (ή απειλές) ή συμπεριφορές αυτό-τραυματισμού, όπως τραυματισμός με κοφτερό αντικείμενο
– Εκρηκτική και εντόνως μεταβλητή διάθεση, με κάθε επεισόδιο να διαρκεί από μερικές ώρες έως μερικές ημέρες
– Χρόνιο αίσθημα κενού και/ή πλήξης
– Απρεπής, έντονος θυμός ή δυσκολία διαχείρισης θυμού
– Παρανοϊκές σκέψεις ή συμπτώματα διάσχισης που σχετίζονται με το στρες, όπως το αίσθημα αποκοπής από τον εαυτό, παρατήρηση του εαυτού εκτός του σώματος ή απώλεια επαφής με την πραγματικότητα
Φαινομενικά κοινότυπα ερεθίσματα ή γεγονότα μπορεί να πυροδοτήσουν τα συμπτώματα της οριακής διαταραχής της προσωπικότητας. Για παράδειγμα, οι πάσχοντες μπορεί να αισθάνονται θυμό ή δυσφορία λόγω πρόσκαιρου αποχωρισμού, λόγω διακοπών, επαγγελματικού ταξιδιού ή ξαφνικής αλλαγής σχεδίων, από κοντινά τους πρόσωπα.
Μελέτες έχουν υποδείξει ότι τα άτομα με ΜΔΠ βλέπουν θυμό σε ένα συναισθηματικά ουδέτερο πρόσωπο και αντιδρούν πιο έντονα σε αρνητικά φορτισμένες λέξεις, σε σύγκριση με άτομα που δεν πάσχουν από τη διαταραχή.
Διπολική διαταραχή: Ποια είναι τα 4 είδη της ψυχικής νόσου
Η διπολική διαταραχή, ευρύτερα γνωστή και ως μανιοκατάθλιψη, είναι μια ψυχική διαταραχή που εκδηλώνεται με τις απότομες μεταπτώσεις της διάθεσης και δραστηριοποίησης του ατόμου, καθώς και με διαφοροποιήσεις στα επίπεδα ενέργειας, με αποτέλεσμα την αδυναμία ολοκλήρωσης απλών καθημερινών δραστηριοτήτων.
Οι μεταπτώσεις που παρατηρούνται στην περίπτωση της διπολικής διαταραχής δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με τα καθημερινά «σκαμπανεβάσματα» που βιώνει ο μέσος άνθρωπος. Η διπολική διαταραχή αποσυντονίζει το άτομο και κάθε πτυχή της ζωής του (προσωπικές σχέσεις, σχολική ζωή/εργασία κ.λπ.). Η διαχείριση της διαταραχής σήμερα είναι εξαιρετικά αποτελεσματική και επιτρέπει στο άτομο να ζει μια φυσιολογική ζωή.
Η διπολική διαταραχή εκδηλώνεται συνήθως στα τελευταία χρόνια της εφηβείας ή στα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσης. Σύμφωνα με το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (NIMH), σχεδόν το 50% των διαγνώσεων προκύπτουν πριν την ηλικία των 25 ετών. Δεν αποκλείεται βέβαια τα πρώτα συμπτώματα να εκδηλωθούν κατά την παιδική ηλικία.
Είδη-Υποκατηγορίες
Ο ειδικός προχωρά σε διάγνωση βάσει των υποδείξεων που αναφέρει το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας. Σύμφωνα με το DSM, υπάρχουν τέσσερα διακριτά είδη διπολικής διαταραχής:
1. Διπολική διαταραχή τύπου Ι (Bipolar I Disorder): Επεισόδια μανίας ή μεικτά επεισόδια (μανία-κατάθλιψη) που διαρκούν τουλάχιστον επτά ημέρες ή σοβαρά επεισόδια μανίας που επιβάλλουν την εισαγωγή σε νοσοκομείο ή κλινική. Παρατηρούνται επίσης και επεισόδια κατάθλιψης, τα οποία διαρκούν συνήθως δύο εβδομάδες ή και περισσότερο.
2. Διπολική διαταραχή τύπου ΙΙ (Bipolar II Disorder): Συνδυασμός επεισοδίων κατάθλιψης και ήπιας μανίας, χωρίς να παρατηρούνται έντονες εξάρσεις μανίας ή μεικτά επεισόδια.
3. Διπολική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς (BP-NOS): Εκδηλώνονται τα τυπικά συμπτώματα της διπολικής διαταραχής, χωρίς όμως να μπορεί να προκύψει διάγνωση για Διπολική διαταραχή τύπου Ι ή ΙΙ με βάση τα παραπάνω διαγνωστικά κριτήρια. Σε κάθε περίπτωση, η συμπεριφορά του ατόμου δεν εμπίπτει στα συνήθη (φυσιολογικά) πρότυπα.
4. Κυκλοθυμία ή κυκλοθυμική διαταραχή: Εξαιρετικά ήπια μορφή διπολικής διαταραχής. Τα άτομα με κυκλοθυμία εκδηλώνουν επεισόδια υπο-μανίας (ήπιας μορφής μανία) και ήπια επεισόδια κατάθλιψης για δύο χρόνια τουλάχιστον. Ωστόσο, τα συμπτώματα δεν εμπίπτουν σε κάποιον από τους παραπάνω ορισμούς της διπολικής διαταραχής.
Μια σοβαρή μορφή της διαταραχής είναι η λεγόμενη Διπολική Διαταραχή Ταχείας Εναλλαγής (Rapid-cycling Bipolar Disorder). Στην περίπτωση αυτή, παρατηρούνται τέσσερα ή και περισσότερα επεισόδια μείζονος κατάθλιψης, μανίας, υπο-μανίας ή μεικτά επεισόδια σε διάστημα ενός έτους.