Η αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα είναι μια χρόνια φλεγμονώδης πάθηση που προσβάλλει κατ’ εξοχήν τις ιερολαγόνιες αρθρώσεις, δηλ. τις αρθρώσεις μεταξύ του ιερού οστού και των λαγονίων οστών της λεκάνης, καθώς και τη σπονδυλική στήλη, αλλά αρκετά συχνά και περιφερικές αρθρώσεις, κυρίως αρθρώσεις των κάτω άκρων. Όχι σπάνια η πάθηση αυτή προσβάλλει και άλλα όργανα, όπως π.χ. τα μάτια. Εμφανίζεται συνήθως σε νεαρούς ενήλικες, δηλ. άτομα ηλικίας 20-30 ετών, και είναι συχνότερη στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες.
Αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα: Ποια είναι τα αίτια εμφάνισης της;
Η αιτιολογία της νόσου παραμένει άγνωστη και φαίνεται ότι είναι πολυπαραγοντική. Γενετικοί παράγοντες π.χ. μπορεί να παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της νόσου, αφού έχει βρεθεί μια ισχυρή συσχέτιση με το αντιγόνο ιστοσυμβατότητας Β27: 92% των ασθενών και μόνο 5-8% των φυσιολογικών ατόμων έχουν το αντιγόνο αυτό στην επιφάνεια των κυττάρων τους. Επίσης, λοιμώδεις παράγοντες είναι πιθανό να πυροδοτούν τους φλεγμονώδεις μηχανισμούς με τους οποίους τελικά αναπτύσσεται η νόσος. Από την αλληλεπίδραση των παραγόντων αυτών αναπτύσσονται φλεγμονώδεις παθογενετικοί μηχανισμοί που οδηγούν στην ανάπτυξη της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας. Μελέτες των τελευταίων ετών έχουν δείξει ότι κεντρικό ρόλο στους φλεγμονώδεις αυτούς μηχανισμούς παίζουν ορισμένες κυτταροκίνες, δηλ. βιολογικώς δραστικές πρωτεΐνες, που παράγονται από κύτταρα και περιλαμβάνουν τον παράγοντα νέκρωσης των όγκων και την ιντερλευκίνη 17Α. Οι γνώσεις αυτές οδήγησαν στην παρασκευή και εισαγωγή στη θεραπευτική αντιμετώπιση της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας των βιολογικών τροποποιητικών της νόσου φαρμάκων που στόχο έχουν την εξουδετέρωση των παραπάνω κυτταροκινών.
Αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα: Ποια είναι τα συμπτώματα και τα κλινικά σημεία της νόσου;
Το πρώτο σύμπτωμα της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας είναι η φλεγμονώδης οσφυαλγία, δηλ. ο πόνος στη μέση και κυρίως στους γλουτούς, που οφείλεται σε φλεγμονή στις ιερολαγόνιες αρθρώσεις και έχει τα εξής χαρακτηριστικά:
- Χειροτερεύει με την ανάπαυση
- Βελτιώνεται με την άσκηση
- Είναι εντονότερος τη νύκτα και μπορεί να ξυπνάει τον ασθενή από τον ύπνο
- Συνοδεύεται από πρωινή δυσκαμψία στη μέση, δηλ. ο ασθενής παρουσιάζει δυσκολία στο σκύψιμο το πρωί καθώς
- σηκώνεται από το κρεβάτι του
Μερικές φορές ο πόνος επεκτείνεται προς την οπίσθια επιφάνεια των μηρών, αλλά ποτέ κάτω από τα γόνατα - Παρουσία ευαισθησίας στη πίεση των ιερολαγονίων αρθρώσεων, που αποκαλύπτεται όταν ο εξεταστής πιέζει με δύναμη και με τα δυο του χέρια πάνω στο ιερό οστό, καθώς ο ασθενής βρίσκεται ξαπλωμένος μπρούμυτα
Εκτός από τη φλεγμονώδη οσφυαλγία μερικοί ασθενείς μπορεί να παρουσιάσουν κάποια από τις παρακάτω εκδηλώσεις:
- Αρθρίτιδα σε μια ή λίγες αρθρώσεις που είναι συνήθως ασύμμετρη.
- Ενθεσίτιδα, δηλ. πόνος που οφείλεται σε φλεγμονή στις θέσεις όπου οι τένοντες, οι σύνδεσμοι και οι αρθρικοί θύλακοιπροσκολλώνται, πάνω στα οστά.
- Πόνος στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα
- Τενοντίτιδα ή/και τενοντοελυτρίτιδα
- Ιριδοκυκλίτιδα, δηλ. φλεγμονή στο μάτι που εμφανίζεται στο 20-30% των ασθενών και εκδηλώνεται με πόνο, κοκκίνισμα, δακρύρροια και διαταραχή της όρασης.
- Σπάνια, περίπου στο 5% των ασθενών εμφανίζεται συμπτωματική φλεγμονώδης εντεροπάθεια.
Αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα: Πώς γίνεται η διάγνωση της;
Με στόχο την πρώιμη διάγνωση της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας, που παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα της θεραπευτικής παρέμβασης, πολύ πρόσφατα άρχισε η χρησιμοποίηση νέων διαγνωστικών κριτηρίων. Σύμφωνα με αυτά η διάγνωση γίνεται όταν υπάρχουν:
Ιερολαγονίτιδα στη μαγνητική τομογραφία και ένα τουλάχιστον από τα παρακάτω κλινικά κριτήρια:
- Φλεγμονώδης οσφυαλγία
- Αρθρίτιδα
- Ενθεσίτιδα
- Ραγοειδίτιδα
- Καλή ανταπόκριση στα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
- Οικογενειακό ιστορικό αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας
- Αντιγόνο ιστοσυμβατότητας B27
- Αυξημένη CRP
ή όταν το αντιγόνο ιστοσυμβατότητας B27 είναι θετικό και υπάρχουν δύο τουλάχιστον από τα παραπάνω κριτήρια.
Αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα: Ποιες είναι οι θεραπευτικές προσεγγίσεις;
Στους στόχους της θεραπευτικής αντιμετώπισης της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας περιλαμβάνονται:
- Ανακούφιση από τον πόνο και γενικά έλεγχος όλων των συμπτωμάτων
- Αποκατάσταση ή βελτίωση και διατήρηση της κινητικότητας της σπονδυλικής στήλης,
- Αναστολή της εξέλιξης της νόσου και πρόληψη της αναπηρίας
- Βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ασθενών
- Ύφεση της νόσου
Τα μέσα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπευτική αντιμετώπιση της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας είναι τα παρακάτω:
- Εφαρμογή καθημερινού προγράμματος εκτατικών ασκήσεων της σπονδυλικής στήλης καθώς και κλασσικών ασκήσεων γυμναστικής από όλους τους ασθενείς.
- Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα.
- Γλυκοκορτικοειδή (κορτιζόνη). Τα γλυκοκορτικοειδή μπορεί να χρησιμοποιηθούν είτε με τη μορφή των τοπικών εγχύσεων είτε από το στόμα σε χαμηλή δόση (πρεδνιζολόνη 7,5 mg ή λιγότερο ημερησίως) σε ορισμένες περιπτώσεις και μόνο για μικρό χρονικό διάστημα.
- Συνθετικά νοσοτροποποιητικά αντιρευματικά φάρμακα. Από την ομάδα των φαρμάκων αυτών χρησιμοποιείται κυρίως η Σουλφασαλαζίνη. Το φάρμακο αυτό μπορεί να είναι αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση της αρθρίτιδας των περιφερικών αρθρώσεων, αλλά είναι ελάχιστα ή καθόλου αποτελεσματικό στην αντιμετώπιση της φλεγμονής της σπονδυλικής στήλης και των ιερολαγονίων αρθρώσεων.
- Βιολογικά νοσοτροποποιητικά αντιρευματικά φάρμακα (ή βιολογικοί παράγοντες)
- Ινφλιξιμάμπη (Remicade)
- Ετανερσέπτη (Enbrel)
- Ανταλιμουμάμπη (Humira)
- Γκολιμουμάμπη (Simponi)
- Σερτολιζουμάμπη (Cimzia)
- Σεκουκινουμάμπη (Cosentyx)
Τα βιολογικά νοσοτροποποιητικά αντιρευματικά φάρμακα, χορηγούμενα στους ασθενείς, εξουδετερώνουν τον παράγοντα νέκρωσης των όγκων ή την ιντερλευκλινη 17Α που παίζουν κεντρικό ρόλο στην παθογένεια της αγκυλωτικής σπονδυλαρθρίτιδας. Αποτέλεσμα αυτής της εξουδετέρωσης είναι η καταστολή των παθογενετικών μηχανισμών και η δυνατότητα επίτευξης αποτελεσματικής αντιμετώπισης ή ακόμη και ύφεσης αυτής της σοβαρής πάθησης. Τα βιολογικά νοσοτροποποιητικά αντιρευματικά φάρμακα είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση τόσο της αρθρίτιδας των περιφερικών αρθρώσεων, όσο και της φλεγμονής της σπονδυλικής στήλης και των ιερολαγονίων αρθρώσεων, αλλά και της ενθεσίτιδας που είναι ανθεκτική στη θεραπευτική αντιμετώπιση με τοπικές εγχύσεις καρτιζόνης.
Η εφαρμογή θεραπείας με βιολογικά νοσοτροποποιητικά αντιρευματικά φάρμακα ενδείκνυται σε ασθενείς με:
- Ενεργή νόσο και με αυξημένους δείκτες φλεγμονής παρά την αγωγή με τουλάχιστον 2 μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα διαδοχικά στη μέγιστη δόση επί 4 εβδομάδες συνολικά
- Περιφερική αρθρίτιδα ανθεκτική σε ένα τουλάχιστον συνθετικό νοσοτροποποιητικό αντιρευματικό φάρμακο, κατά προτίμηση σουλφασαλαζίνη
- Ενθεσίτιδα ανθεκτική στις τοπικές εγχύσεις κορτιζόνης