Πολλά παιδιά αντιμετωπίζουν από πολύ μικρή ηλικία προβλήματα με τα μάτια τους, χωρίς ωστόσο να μπορούν να το συνειδητοποιήσουν γι’ αυτό το λόγο κάθε σύμπτωμα που εκδηλώνουν τα παιδιά στα μάτια πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τους γονείς.
Τα προβλήματα όρασης στα παιδιά μπορεί να εκδηλωθούν σε οποιαδήποτε ηλικία και με τον πιο απροσδόκητο τρόπο. Γι’ αυτό τον λόγο είναι σημαντικό να ελέγχει προληπτικά ο οφθαλμίατρος τα μάτια και την όραση του παιδιού σε τακτά χρονικά διαστήματα και οπωσδήποτε πριν αρχίσει το σχολείο.
Ωστόσο μόνο αυτό δεν αρκεί. Πρέπει επίσης να προσέχετε τη συμπεριφορά του παιδιού και να ακούτε τι σας λέει. Εκτός από τα εμφανή οφθαλμολογικά συμπτώματα, υπάρχουν και συμπεριφορικές και λεκτικές ενδείξεις που πρέπει να σας υποψιάσουν ότι κάτι δεν πάει καλά με τα μάτια του.
Ο χειρουργός-οφθαλμίατρος Δρ. Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, καθηγητής Οφθαλμολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, εξηγεί ποια συμπτώματα και συμπεριφορές πρέπει να έχετε το νου σας.
Οι λεκτικές ενδείξεις
Τα παιδιά που αντιμετωπίζουν προβλήματα οράσεως μπορεί να εκφράσουν λεκτικά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν εξαιτίας τους. Πηγαίνετε το παιδί στον οφθαλμίατρο εάν παραπονεθεί ότι:
- Τα φώτα κάνουν τα μάτια του να πονάνε
- Δεν βλέπει καλά στον πίνακα του σχολείου
- Τα πράγματα γύρω του είναι θολά ή μοιάζουν περίεργα
- Τα μάτια του «καίνε» ή του προκαλούν φαγούρα (κνησμό) ή τσούξιμο
- Αισθάνεται σαν να έχει κάτι μέσα στο μάτι του
- Νιώθει πόνο ή ενόχληση μέσα ή γύρω από το ένα ή και τα δύο μάτια
- Βλέπει μαύρα σημαδάκια
Οι ύποπτες συμπεριφορές
Το παιδί που δεν βλέπει καλά ή έχει ενοχλήσεις στα μάτια, μπορεί να εκδηλώσει και συμπεριφορές όπως οι εξής:
- Κλείνει το ένα μάτι ή το καλύπτει με το χεράκι του, όταν κοιτάζει ένα αντικείμενο
- Δεν κοιτάζει ευθεία μπροστά, αλλά γέρνει ή στρέφει το κεφάλι του
- «Ζαρώνει» τα μάτια του
- Δεν βλέπει τα αντικείμενα που του δείχνετε
- Κρατά τα αντικείμενα πολύ κοντά στο πρόσωπό του για να δει
- Κάθεται πολύ κοντά στην τηλεόραση
- Βλεφαρίζει πολύ ή τρίβει επίμονα το ένα ή και τα δύο μάτια
Υπόνοιες ότι το παιδί δεν βλέπει καλά πρέπει να σας δημιουργηθούν και αν σκοντάφτει συχνά ή έχει πτώσεις τη νύχτα ή σε χώρους με ημίφως.
Τα οφθαλμολογικά συμπτώματα
Υπάρχουν, βέβαια, και παθήσεις που επηρεάζουν εμφανώς τα μάτια, προκαλώντας ποικίλα συμπτώματα. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται:
- Στραβισμός (αλληθώρισμα). Το ένα ή και τα δύο μάτια μπορεί ξαφνικά να είναι στραμμένα προς το κέντρο του προσώπου
- Στροφή του ενός ή και των δύο ματιών προς τα έξω, πάνω ή κάτω
- Κίνηση των ματιών ανεξάρτητη του ενός από το άλλο
- Πρήξιμο ή έντονο κοκκίνισμα των ματιών
- Κόκκινος δακτύλιος γύρω από το μάτι
- Στερεοποιημένα εξιδρώματα («τσίμπλες») που κλείνουν το ένα ή και τα δύο μάτια
- Αυξημένη δακρύρροια
- Εκκρίματα, αιμορραγία ή κόκκινα εξογκώματα στα βλέφαρα
- Απεικόνιση της κόρης του ματιού με λευκό χρώμα σε μια έγχρωμη φωτογραφία
- Ανομοιογένεια μεταξύ των ματιών (λ.χ. στο ένα η κόρη του ματιού φαίνεται μεγαλύτερη ή μικρότερη)
- Εμφάνιση κάποιας κηλίδας (κόκκινη, γκρι, καφέ) στο λευκό του ματιού (ίριδα)
«Εάν το παιδί σας εκδηλώσει οποιοδήποτε από τα προαναφερθέντα ή άλλα συμπτώματα που σας προβληματίζουν, καλό είναι να το εξετάσει ο οφθαλμίατρος», συνιστά ο κ. Κανελλόπουλος. «Τα περισσότερα οφθαλμολογικά προβλήματα είναι αντιμετωπίσιμα όταν ανιχνεύονται νωρίς και αρχίζει εγκαίρως η απαιτούμενη θεραπεία. Ειδάλλως, τα πράγματα μπορεί να δυσκολέψουν».
Να θυμάστε ότι η όραση παίζει σημαντικό ρόλο στην σωματική, νοητική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών, προσθέτει. Δυστυχώς, όμως, πολλά νήπια και παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας αντιμετωπίζουν οφθαλμολογικά προβλήματα τα οποία περνούν απαρατήρητα από τα ίδια και τους γονείς τους.
Όραση: Πότε πρέπει να εξετάζεται ένα παιδί;
Η όραση μπορεί να εκτιμηθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού. Μια αδρή εκτίμησή της μπορεί να γίνει και από τον παιδίατρο ή τον οικογενειακό γιατρό, πρέπει όμως να αρχίζει από τη γέννηση και να γίνεται συστηματικά
Η όραση μπορεί να εκτιμηθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και αμέσως μετά τη γέννηση του παιδιού. Μια αδρή εκτίμησή της μπορεί να γίνει και από τον παιδίατρο ή τον οικογενειακό γιατρό, πρέπει όμως να αρχίζει από τη γέννηση και να γίνεται συστηματικά.
Γενικά δεν χρειάζεται η συνδρομή ειδικού οφθαλμίατρου, εκτός αν υπάρχουν σημεία που υποδηλώνουν κάποιο πρόβλημα ή όταν υπάρχει σχετικό οικογενειακό ιστορικό.
Από τη στιγμή που το παιδί είναι σε θέση να ονομάζει εικόνες ή γράμματα και αριθμούς, πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά και η μέτρηση της οπτικής του οξύτητας να παρακολουθείται και να καταγράφεται.
Όραση: Πρώιμα προβλήματα
Οι γονείς πρέπει να δείχνουν αυξημένη προσοχή για συγκεκριμένα σημεία ή συμπτώματα που μπορεί να εμφανίζει το παιδί και να αναζητούν βοήθεια από ειδικό το συντομότερο δυνατό, μιας και αυτά μπορεί να υποδηλώνουν κάποιο σοβαρότερο πρόβλημα στην όραση.
Τέτοια συμπτώματα και σημεία είναι:
• Τρίψιμο των ματιών
• Κλείσιμο του ενός ματιού
• Δακρύρροια
• Κόκκινα ή πρησμένα μάτια
• Φωτοφοβία ή ασυνήθιστη ευαισθησία στο φως
• Κόπωση ή κεφαλαλγία κατά το διάβασμα
• Αδυναμία να διακρίνει αντικείμενα που άλλα παιδιά μπορούν
• Μάτι που στραβίζει
Διαθλαστικές ανωμαλίες
Μικρές διαθλαστικές ανωμαλίες είναι εύκολο να διαφύγουν της προσοχής του παιδιάτρου και των γονέων και να μη γίνουν αντιληπτές, μέχρις ότου το παιδί πάει στο σχολείο.
Το σχολείο είναι το μέρος όπου συνήθως αποκαλύπτονται και οι πιο μικρές διαταραχές της όρασης, κυρίως λόγω του πίνακα όπου γράφει ο δάσκαλος κατά το μάθημα. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται τόσο από τους γονείς όσο και από τους δασκάλους, ώστε να μην μπερδέψουν ένα υποκείμενο πρόβλημα της όρασης με μαθησιακή δυσκολία.
Δακρύρροια
Η δακρύρροια είναι τόσο συχνό πρόβλημα, που πολλοί ειδικοί το θεωρούν φυσιολογικό φαινόμενο τουλάχιστον για τους πρώτους μήνες της ζωής.
Οφείλεται στο γεγονός ότι οι δακρυικοί πόροι δεν έχουν ακόμη ανοίξει με αποτέλεσμα την υπερχείλιση των δακρύων που δεν μπορούν να αποχετευτούν.
Οι δακρυικοί πόροι ανοίγουν φυσιολογικά μέχρι τη συμπλήρωση του πρώτου χρόνου της ζωής οπότε και το πρόβλημα εξαλείφεται.
Σε αντίθετη περίπτωση μπορεί να απαιτηθεί διάνοιξη από ειδικό οφθαλμίατρο.
Ερυθρότητα και φωτοφοβία
Ορισμένες φορές η δακρύρροια συνδυάζεται με κόκκινα μάτια ή φωτοφοβία. Τέτοια συμπτώματα μπορεί να σημαίνουν σοβαρότερα προβλήματα όπως φλεγμονές, ερεθισμούς ή ακόμη και γλαύκωμα, δηλαδή βλάβη του οπτικού νεύρου λόγω αύξησης της πίεσης του ματιού.
Το νεογνικό γλαύκωμα οδηγεί σε ερυθρότητα, θόλωση του κερατοειδούς και ελάττωση της όρασης, ενώ συχνά (επειδή το μάτι του παιδιού είναι ακόμη ευένδοτο) η αυξημένη πίεση προκαλεί αύξηση του μεγέθους του βολβού του ματιού. Τέτοιες καταστάσεις πρέπει να παραπέμπονται στον ειδικό οφθαλμίατρο χωρίς καμία καθυστέρηση.
Στραβισμός και αμβλυωπία
Φυσιολογικά και τα δύο μάτια εστιάζουν στο ίδιο σημείο.
Αν το ένα από τα δύο μάτια κοιτάζει σε άλλη κατεύθυνση από το σημείο προσήλωσης, τότε μιλάμε για στραβισμό.
Πέρα από την απώλεια της τρισδιάστατης αίσθησης των αντικειμένων και της αίσθησης του βάθους του περιβάλλοντος χώρου, ο εγκέφαλος του παιδιού με στραβισμό, μην μπορώντας να συνδυάσει τις δύο εντελώς διαφορετικές εικόνες που παράγουν τα μάτια σε μία, αναγκάζεται να απωθήσει την εικόνα από το μάτι που στραβίζει, με αποτέλεσμα τη μη αναστρέψιμη ελάττωση της οπτικής του οξύτητας. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται αμβλυωπία, ενώ συχνά αναφέρεται και σαν «τεμπέλικο μάτι».
Αν δεν αναγνωριστεί και δεν αντιμετωπιστεί τα πρώτα χρόνια της ζωής ένα μάτι που στραβίζει, θα οδηγήσει σε μόνιμη λειτουργική βλάβη με σημαντική ελάττωση της όρασης.
Γονείς και παιδίατροι πρέπει να εντοπίσουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα τέτοια συμπτώματα παρατηρώντας το παιδί, ακόμη και αν το ίδιο δεν είναι σε θέση να τα περιγράψει. Στη βρεφική ηλικία για παράδειγμα, μπορεί να προσέξουμε ότι το παιδί κλείνει ή καλύπτει το ένα του μάτι, για να δει, ή ότι γέρνει το κεφάλι του σε κάποια ασυνήθιστη θέση.
Σε σπανιότερες περιπτώσεις ο στραβισμός μπορεί να υποκρύπτει άλλες ακόμη πιο σοβαρές καταστάσεις όπως καταρράκτη και γλαύκωμα ή κάποια βλάβη στον αμφιβληστροειδή ή το οπτικό νεύρο.
Άλλα ευρήματα από τα μάτια
Μερικές φορές οι γονείς μπορεί να προσέξουν ότι η κόρη του ματιού του παιδιού τους δεν είναι ομοιόμορφα «μαύρη» (ή «κόκκινη» στις φωτογραφίες). Αυτό μπορεί να οφείλεται σε κάποια ανωμαλία που διαταράσσει τη διαφάνεια του ματιού, όπως ο καταρράκτης ή κάποια θολερότητα στον κερατοειδή, ή πιο σπάνια σε οφθαλμικούς όγκους ή σε αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς. Τέτοια ευρήματα πρέπει άμεσα να διερευνώνται από ειδικό οφθαλμίατρο.