Όταν ο ασθενής αλλάζει τη θέση του κεφαλιού του και έχει έντονη ζάλη και ίλιγγο, τα οποία οφείλονται στη μετατόπιση κρυστάλλων και τη συσσώρευση τους συγκεκριμένη θέση μέσα στο αυτί, τότε έρχεται αντιμέτωπος με τον καλοήθη παροξυσμικό ίλιγγο θέσης.

Οι κρύσταλλοι καλούνται “ωτόλιθοι” ή “ωτοκονία”.

Ίλιγγος: Τα συμπτώματα

Τα συμπτώματα του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης είναι:

• ζάλη,
• αίσθημα περιστροφής,
• ίλιγγος,
• πονοκέφαλος,
• ναυτία,
• τάση προς έμετο

Οι δραστηριότητες που προκαλούν την έκλυση των παραπάνω συμπτωμάτων διαφέρουν από άτομο σε άτομο, αλλά κοινή παρατήρηση είναι πως η έκλυση των συμπτωμάτων έχει σχέση με ακραία θέση της κεφαλής.

Έτσι συχνά αναφέρεται πως απότομο ανασήκωμα από το κρεβάτι ή στριφογύρισμα και απότομη αλλαγή θέσης στον ύπνο προκάλεσε έντονη ζάλη και ίλιγγο.

Εκδήλωση ζάλης, αστάθειας και ιλίγγου συχνά παρουσιάζεται μετά από απότομη κίνηση της κεφαλής προς τα επάνω. Σε αρκετές γυναίκες ασθενείς με ζάλη και ίλιγγο τα συμπτώματα εμφανίζονται μετά από επίσκεψη σε κομμωτήριο, όπου το λούσιμο και το στέγνωμα των μαλλιών γίνεται σε θέση της κεφαλής προς τα πίσω, δηλαδή σε θέση υπερέκτασης της κεφαλής.

Τα συμπτώματα του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης συνήθως διαρκούν για μερικές ημέρες ή εβδομάδες, στην συνέχεια εξαφανίζονται, αλλά μπορεί να επανέλθουν ξανά μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.

Τι προκαλεί τον ίλιγγο θέσης;

Σε νεαρά άτομα, δηλαδή άτομα κάτω των 50 ετών, η πλέον συχνή αιτία του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης είναι ο τραυματισμός της κεφαλής. Βέβαια η συχνότητα του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης αυξάνεται με την πρόοδο της ηλικίας και στις περιπτώσεις αυτές συνήθως οφείλεται στην σταδιακή εκφύλιση του λαβυρίνθου του έσω ωτός.

Έτσι σε ηλικίες άνω των 50 ετών είναι περισσότερο συχνός. Οι μισές περίπου και πλέον περιπτώσεις του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης καλούνται ¨ιδιοπαθείς¨, που σημαίνει μη αναγνώριση εμφανούς αιτιολογίας.

Διάφοροι ιοί μπορούν να προσβάλουν το έσω ους και πιθανά σχετίζονται με την εμφάνιση του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης, όπως οι ιοί που προκαλούν την αιθουσαία νευρονίτιδα.

Επίσης διαταραχές αιμάτωσης, όπως μικροεμβολικά επεισόδια της πρόσθιας κάτω παρεγκεφαλιδικής αρτηρίας (AICA), καθώς και η νόσος του Meniere είναι σημαντικά, αλλά μάλλον ασυνήθη αίτια πρόκλησης του  καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης.

Πως γίνεται η διάγνωση του καλοήθη παροξυσμικού ιλίγγου θέσης;

Με το λεπτομερές ιστορικό, την κλινική εξέταση και τα αποτελέσματα του ακοολογικού ελέγχου και του ελέγχου του αιθουσαίου συστήματος.

Σε μερικές περιπτώσεις είναι δυνατόν να υπάρχει αμφοτερόπλευρος καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος  θέσης, δηλαδή εκδήλωση συμπτωμάτων που οφείλεται σε διαταραχές και από τα δύο αυτιά.

Πως αντιμετωπίζεται ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης;

Ο καλοήθης παροξυσμικός ίλιγγος θέσης είναι αυτοπεριοριζόμενος. Αυτό σημαίνει πως τα συμπτώματα σταδιακά περιορίζονται από μόνα τους και τελικά εξαφανίζονται. Βέβαια χωρίς ιατρική βοήθεια το παραπάνω χρονικό διάστημα πλήρους εξάλειψης των συμπτωμάτων μπορεί να ανέλθει και σε έξι μήνες. Φάρμακα που καταστέλλουν την ναυτία είναι συχνά χρήσιμα για την άμεση καταστολή του ιλίγγου και συστήνονται από πολλούς ιατρούς, αλλά καταλείπουν ένα αίσθημα αστάθειας και ανισσοροπίας. Το αίσθημα αυτό πρέπει να διακρίνεται από την παρουσία του πραγματικού ιλίγγου, μια και συχνά ο ασθενής συγχέει τις δύο αυτές οντότητες. Εδώ βοηθά η λήψη ενός προσεκτικού ιστορικού.

Πιο αποτελεσματική είναι η εφαρμογή μιας σειράς ασκήσεων και  χειρισμών που στόχο έχουν να μετακινήσουν, να διαλύσουν ή ακόμα και να επανατοποθετήσουν τους ωτόλιθους στην αρχική τους θέση.

Οι ασκήσεις και οι χειρισμοί έχουν μεγάλη επιτυχία μέχρι και στο 80% των ασθενών (έρευνα των Herdman και συν., 1993). Στόχο έχουν να μετακινήσουν τους ωτόλιθους από την θέση που προκαλεί την έκλυση του ιλίγγου, δηλαδή από τον οπίσθιο κάθετο ημικύκλιο σωλήνα. Τα ονόματα των χειρισμών ανήκουν στους πρώτους που αρχικά τους περιέγραψαν και κάθε χειρισμός διαρκεί περίπου 15 λεπτά μέχρι να ολοκληρωθεί.

Ο χειρισμός του Epley καλείται και χειρισμός επανατοποθέτησης των ωτολίθων και περιλαμβάνει τοποθέτηση της κεφαλής σε 4 διαφορετικές θέσεις και παραμονή σε αυτές για περίπου 30 δευτερόλεπτα. Οι ωτόλιθοι απομακρύνονται και επιστρέφουν στην αρχική τους θέση σχεδόν από την πρώτη εφαρμογή του χειρισμού.

Μια δεύτερη εφαρμογή ίσως απαιτηθεί, σε δύσκολες περιπτώσεις στις οποίες τα συμπτώματα επιμένουν και αυτό αφορά το 30% των περιπτώσεων περίπου.

Ο χειρισμός του Semont, ο οποίος καλείται και χειρισμός απελευθέρωσης των ωτολίθων, πραγματοποιείται με την γρήγορη εναλλαγή θέσης του ασθενή από το ένα στο άλλο πλευρό, ενώ αυτός βρίσκεται κατακεκλειμένος. Είναι ένας χειρισμός, που για να είναι επιτυχής, πρέπει να γίνει με γρήγορο ρυθμό και εξαιτίας της αναστάτωσης που προκαλεί στον ασθενή, δεν είναι ιδιαιτέρως εύχρηστος και δεν προτιμάται από τους περισσότερους ιατρούς.

Τι πρέπει να προσέχει ο ασθενής μετά τους χειρισμούς (Epley ή Semont)

• Περιμένετε 10 λεπτά αφού ολοκληρωθεί ο χειρισμός προτού σηκωθείτε. Μερικές φορές μπορεί να υπάρξουν μικρά επεισόδια ιλίγγου από ακόμα μετακινούμενους ωτόλιθους ή από απομάκρυνση ωτιλίθων από την σωστή τους θέση. Πρέπει να σας συνοδεύει κάποιος, ο οποίος θα οδηγήσει και το αυτοκίνητο σας στο σπίτι, ώστε να μετακινηθείτε με ασφάλεια.
• Πρέπει να κοιμηθείτε για τις επόμενες 24 ώρες με δύο μαξιλάρια κάτω από το κεφάλι σας.  Για μερικές ημέρες πρέπει να αποφύγετε επίσκεψη σε κομμωτήριο ή σε οδοντίατρο. Επίσης πρέπει να αποφύγετε οποιαδήποτε άσκηση απαιτεί κίνηση της κεφαλής. Προσοχή χρειάζεται στο ξύρισμα, ώστε να μην σηκώνεται πολύ το πηγούνι, όταν επίσης χρειάζεται να τοποθετήσετε σταγόνες στα μάτια σας, καθώς και στο λούσιμο, όπου δεν πρέπει το κεφάλι μας να εκτείνεται πολύ προς τα πίσω.
• Για την επόμενη εβδομάδα πρέπει να αποφεύγονται κινήσεις που μπορεί να επαναφέρουν τον ίλιγγο, όπως η κίνηση της κεφαλής προς τα πίσω ή υπερβολικά προς τα κάτω. Πρέπει να αποφευχθούν ασκήσεις, όπως ύπτια κολύμβηση, υπερεκτάσεις των άκρων, καθίσματα, επικύψεις και ασκήσεις φυσικοθεραπείας για την μέση ή τα άκρα στις οποίες υπερεκτείνεται η κεφαλή.

Σε περιπτώσεις που οι χειρισμοί Eplay ή Semont δεν είναι αποτελεσματικοί, συνιστώνται οι ασκήσεις του Hamid που περιγράφονται στην εικόνα  και συνιστάται να γίνονται 10 επαναλήψεις τρεις φορές την ημέρα.

Χειρουργική θεραπεία

Εάν μετά την επανάληψη των εξετάσεων για ένα χρόνο οι κρίσεις του ιλίγγου δεν έχουν ελεγχθεί ή επανεμφανίζονται ή τα συμπτώματα διαρκούν για ένα χρόνο ή και περισσότερο, πρέπει να συζητηθεί το ενδεχόμενο χειρουργικής αντιμετώπισης.

Η προτεινόμενη χειρουργική παρέμβαση είναι η απόφραξη του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα έτσι ώστε οι μετακινούμενοι ωτόλιθοι να μην διεγείρουν τους σχηματισμούς του λαβυρίνθου προκαλώντας ίλιγγο. Η απόφραξη του οπίσθιου κάθετου ημικύκλιου σωλήνα δεν επηρεάζει την λειτουργικότητα άλλων δομών του εσωτερικού αυτιού, δεν επηρεάζει την ακοή ή την ισορροπία γενικότερα. Είναι σαν μέθοδος αποτελεσματική στο 90% των δύσκολα αντιμετωπίσιμων αυτών περιπτώσεων του επίμονου ιλίγγου. Πρέπει βέβαια να εφαρμόζεται μόνο όταν οι χειρισμοί των Epley ή Semont και οι ασκήσεις Hamid έχουν αποτύχει.

Άλλες χειρουργικές θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι περισσότερο επιθετικές και καταλείπουν αναπηρίες δυσανάλογες με το όφελος του ελέγχου του ιλίγγου. Η αιθουσαία νευρεκτομή καταλείπει μόνιμη διαταραχή ισορροπίας, ενώ η λαβυρινθεκτομή  καταλείπει μόνιμη απώλεια ακοής. Η επιλογή έμπειρου χειρουργού και η συζήτηση μαζί του όλων των δυνατών μεθόδων και των συνεπειών των χειρουργικών παρεμβάσεων είναι ο ασφαλέστερος τρόπος προσέγγισης των επίμονων περιπτώσεων ιλίγγου.