Λεμφοίδημα: Βλέπετε πρησμένα τα πόδια σας ή έχουν σημάδια σαν κάποιος να τα έχεις πιέσει; Η εικόνα που αντικρίζεται μπορεί να μην είναι τόσο αθώα και κρύβεται μία πιο σοβαρή αιτία.

Τι είναι το λεμφοίδημα;

Το λεμφοίδημα είναι μια κατάσταση που προκαλεί πρήξιμο (οίδημα) κάποιου μέλους. Αυτή η κατάσταση συνήθως συμβαίνει στα κάτω μέλη.

Εκτός από τα αιμοφόρα αγγεία, δηλαδή τις αρτηρίες που φέρνουν το αίμα από την καρδιά προς τους ιστούς και τις φλέβες που το επιστρέφουν προς την καρδιά, υπάρχουν στο σώμα μας και τα λεμφοφόρα αγγεία, ή λεμφαγγεία, που ανήκουν στο λεγόμενο λεμφικό σύστημα. Το λεμφικό σύστημα αποτελείται από όλα τα λεμφαγγεία και τους λεμφαδένες του σώματος. Τα λεμφαγγεία συλλέγουν ένα υγρό (τη λέμφο), που αποτελείται από πρωτεΐνες, νερό, άλατα, λιπίδια και απόβλητες ουσίες από τα κύτταρα του σώματος, και το μεταφέρουν στους λεμφαδένες. Οι λεμφαδένες είναι σταθμοί στη ροή της λέμφου, όπου φιλτράρεται από τα άχρηστα προϊόντα και τα ξένα υλικά, και μετά επιστρέφει στην κυκλοφορία του αίματος.

Αν το λεμφικό σύστημα ενός μέλους δεν έχει αναπτυχθεί καλά ή αν αποφραχθεί (δηλαδή, κλείσει εντελώς) από κάποια αιτία, τότε μπορεί να γίνει συσσώρευση υπέρμετρης ποσότητας λέμφου στο μέλος και να εμφανιστεί το λεμφοίδημα.

Λεμφοίδημα: Ποια είναι η αιτία;

Η πιο συχνή αιτία είναι να γεννηθήκατε χωρίς αρκετά λεμφαγγεία. Αυτό είναι το πρωτοπαθές λεμφοίδημα. Οι γυναίκες προσβάλλονται τρεις φορές συχνότερα από τους άνδρες, και το αριστερό κάτω μέλος συχνότερα από το δεξί, ενώ τα άνω μέλη σπανίως. Μερικές φορές προσβάλλεται μόνο το ένα μέλος, ενώ συνήθως το ένα είναι πιο πρησμένο από το άλλο.

Αν υπάρχουν πολύ λίγα λεμφαγγεία, το πρήξιμο μπορεί να αρχίσει στην εφηβεία ή και νωρίτερα. Σε λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις, τα λεμφαγγεία τα βγάζουν πέρα για μερικά χρόνια και το πρόβλημα εμφανίζεται αργότερα. Αν εμφανιστεί πριν την ηλικία των 35 ετών, το λεμφοίδημα ονομάζεται πρώιμο (είναι συχνότερο), ενώ αν εμφανιστεί μετά τα 35, όψιμο.

Λεμφοίδημα: Ποια είναι τα συμπτώματα στα κάτω άκρα;

Το πρήξιμο μπορεί να αφορά το (άκρο) πόδι, τα δάκτυλα, την κνήμη ή και ολόκληρο το κάτω μέλος.

Στην αρχή το πρήξιμο παρατηρείται μόνο στο τέλος της ημέρας και υποχωρεί με τη νυκτερινή κατάκλιση. Όμως, αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά, το υγρό “στεριώνει” μόνιμα στο μέλος με συνέπεια την αύξηση της μάζας του λίπους και τον πολλαπλασιασμό του ινώδους ιστού.

Το δέρμα έχει τάση να γίνει ξηρό, να παχυνθεί και να σκληρύνει, και μπορεί να εμφανίσει υπερκεράτωση και θηλωμάτωση, αλλά συνήθως δεν εμφανίζονται αλλοιώσεις τύπου δερματίτιδας (εκτός αν συνυπάρχει φλεβική στάση).

Ένας πρακτικός τρόπος σταδιοποίησης της κλινικής βαρύτητας του λεμφοιδήματος του κάτω άκρου, από ήπιο έως σοβαρό, είναι ο εξής:

• Στάδιο 0 – Σημαίνει ότι το οίδημα δεν είναι ακόμη ορατό αν και υπάρχει βλάβη στο λεμφικό σύστημα του άκρου. Το στάδιο αυτό μπορεί να υπάρχει επί μήνες ή έτη πριν εμφανιστεί το οίδημα
• Στάδιο Ι – Σημαίνει ότι δημιουργείται εντύπωμα όταν πιεστεί το δέρμα. Τούτο συμβαίνει εφόσον δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί αξιόλογη ποσότητα ουλώδους ιστού στο υποδόριο λίπος. Η ανάρροπη θέση του άκρου μειώνει το οίδημα (“αυθόρμητα αναστρέψιμο στάδιο”)
• Στάδιο ΙΙ – Σημαίνει ότι δε δημιουργείται εντύπωμα όταν πιεστεί το δέρμα. Τούτο συμβαίνει επειδή υπάρχει μετρίου έως σημαντικού βαθμού ανάπτυξη ουλώδους ιστού στο υποδόριο λίπος. Η ανάρροπη θέση του άκρου δε μειώνει το οίδημα (“αυθόρμητα μη αναστρέψιμο στάδιο”)
• Στάδιο ΙΙΙ – Σημαίνει ότι υπάρχει εκτεταμένη ανάπτυξη ιστού με σκλήρυνση του δέρματος και του υποδορίου λίπους. Το προσβεβλημένο άκρο είναι διογκωμένο και η υφή του δέρματος έχει μεταβληθεί. Πρόκειται για μόνιμη κατάσταση

Μερικές φορές, μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα όπως ήπιος πόνος και αίσθημα βάρους ή σφιξίματος.

Το λεμφοίδημα μπορεί να γίνεται εντονότερο όταν ο καιρός είναι ζεστός, μετά από παρατεταμένη χρήση του μέλους ή πριν από την έμμηνο ρύση.

Λεμφοίδημα: Πού επηρεάζει

Εκτός από τη δυσμορφία από το πρήξιμο, το λεμφοίδημα μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ειδικά αν δεν διατηρείται υπό έλεγχο.

Χωρίς θεραπεία στο χρόνιο λεμφοίδημα, το δέρμα είναι ξηρό και σκασμένο. Με την πάροδο των ετών, παχαίνει και μπορεί να εμφανίσει θηλωμάτωση (σαν μικρές φυσαλίδες) και λεμφοστατική υπερκεράτωση.

Γίνεται επιρρεπές σε λοιμώξεις. Ακόμη και ένας μικροτραυματισμός, όπως σχάση, γρατζουνιά, δήγμα εντόμου ή μυκητιάση των δακτύλων του ποδιού, μπορεί να προκαλέσουν λοίμωξη. Η λοίμωξη του λίπους κάτω από το δέρμα ονομάζεται κυτταρίτιδα. Επανειλημμένα επεισόδια κυτταρίτιδας προκαλούν περαιτέρω βλάβη των λεμφαγγείων. Πρέπει να παίρνετε στα σοβαρά κάθε πληγή όσο μικρή κι αν είναι!

Σε λεμφοίδημα κάτω μέλους, η δημιουργία άτονων ελκών (δηλαδή, πληγών που δεν κλείνουν) είναι σπάνια, αλλά μπορεί να συμβεί.

Λεμφοίδημα: Μπορεί να έχει άλλες αιτίες;

Λεμφοίδημα μπορεί να συμβεί σε ασθενείς με βλάβη των λεμφαγγείων ενός άνω ή κάτω μέλους, που οφείλεται σε εγχείρηση, τραύμα, ακτινοθεραπεία για καρκίνο, καρκινική προσβολή των λεμφαδένων, αρθρίτιδα (ρευματοειδής, ψωριασική), δήγμα εντόμου ή φιδιού.

Ενδέχεται επίσης το λεμφοίδημα να είναι το αποτέλεσμα οξείας λοίμωξης. Τότε εκδηλώνεται απότομα και συνοδεύεται από ψηλό πυρετό και ρίγη. Το μέλος είναι πρησμένο, ερυθρό και θερμό, ενώ μπορεί να εμφανιστούν ερυθρές γραμμές στο δέρμα (λεμφαγγειΐτιδα) και οι λεμφαδένες της περιοχής να είναι διογκωμένοι και ευαίσθητοι.

Υπάρχουν τέλος μερικά πολύ σπάνια τροπικά παράσιτα που προσβάλλουν και κλείνουν τα λεμφαγγεία (Φιλαρίαση). Αυτά δεν ζουν στην Ευρώπη.

Οι παραπάνω τύποι λεμφοιδήματος ονομάζονται δευτεροπαθές λεμφοίδημα.

Λεμφοίδημα: Πώς γίνεται η διάγνωση

Το λεμφοίδημα μπορεί συνήθως να διαγνωστεί με βάση το ιστορικό και την αντικειμενική εξέταση μόνο. Όμως όταν η διάγνωση δεν είναι ξεκάθαρη, απαιτούνται εξετάσεις για να αποκλειστούν άλλες αιτίες του πρηξίματος. Η χρόνια φλεβική ανεπάρκεια μπορεί να αποκλειστεί με υπερηχογράφημα triplex φλεβών του μέλους. Η ύπαρξη μάζας στην κοιλιά που πιέζει φλέβες ή λεμφαγγεία μπορεί να αποκλειστεί με απλό υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία.

Η εξέταση που μπορούμε να κάνουμε για επιβεβαίωση της διάγνωσης του λεμφοιδήματος είναι το σπινθηρογράφημα των λεμφαγγείων (ή λεμφαγγειογραφία με ραδιοϊσότοπα). Γίνεται ένεση πολύ μικρής ποσότητας ραδιενεργού υγρού μεταξύ των δακτύλων και των δυο ποδιών, το οποίο προσλαμβάνεται από το λεμφικό σύστημα. Παίρνουμε εικόνες των κάτω μελών με γ-camera κάθε λίγο. Με αυτή την τεχνική μετρείται η ταχύτητα με την οποία μεταφέρεται το υγρό διαμέσου του λεμφικού συστήματος προς τα πάνω και προσδιορίζεται κάθε καθυστέρηση. Η εξέταση αυτή δεν μπορεί να δείξει ποιος είναι ο τύπος της υποκείμενης βλάβης, δηλαδή, αν υπάρχουν πολύ λίγα λεμφαγγεία ή αν υπάρχει φυσιολογικός αριθμός λεμφαγγείων τα οποία υπολειτουργούν, όμως συνηθέστατα αυτό δεν επηρεάζει τη θεραπευτική αντιμετώπιση. Η εξέταση αυτή έχει μεγάλη ακρίβεια, όμως στις περισσότερες περιπτώσεις είναι περιττή, αφού η διάγνωση γίνεται συνήθως κλινικά.

Λεμφοίδημα: Ποια είναι η θεραπεία;

Το λεμφοίδημα είναι χρόνιο πρόβλημα. Δεν υπάρχουν συντηρητικά ή χειρουργικά μέτρα που θα αποκαταστήσουν πλήρως το προσβεβλημένο μέλος. Όμως πρέπει να διατηρείται υπό έλεγχο ώστε να μη συμβούν επιπλοκές αργότερα.

Ο κύριος στόχος είναι ο έλεγχος του οιδήματος. Μπορούμε να διακρίνουμε δυο φάσεις θεραπείας του λεμφοιδήματος:

1. τη φάση μείωσης (ή αποσυμφόρησης του οιδήματος), η οποία περιλαμβάνει κυρίως το μασάζ λεμφικού τύπου και την κατάλληλη χρήση λεμφολογικών συμπιεστικών επιδέσμων. Μόλις το οίδημα έχει αποσυμφορηθεί κατά 70-80%, λαμβάνονται μέτρα για το “συμπιεστικό ένδυμα”
2. τη φάση συντήρησης και βελτίωσης, η οποία γενικά περιλαμβάνει τη διατήρηση του μέλους σε ανάρροπη θέση και τη χρήση του κατάλληλου “συμπιεστικού ενδύματος” (δηλαδή, της κάλτσας αν πρόκειται για οίδημα κάτω μέλους). Ο ασθενής πρέπει να φορεί την ελαστική συμπίεση σταθερά σ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Στη φάση αυτή, μπορεί να έχει ρόλο και η χρήση αντλιών με αεροθαλάμους διαλείπουσας συμπίεσης

Οι δυο φάσεις θεραπείας μπορεί να εναλλάσσονται με άλλοτε άλλη συχνότητα. Σπανίως μπορεί να βοηθήσουν τα διουρητικά, τα οποία γενικώς αντενδείκνυνται στο λεμφοίδημα.

– Διατήρηση του μέλους σε ανάρροπη θέση και τακτική άσκηση –  Όποτε ανυψώνετε το πόδι σας, τα υγρά αποστραγγίζονται απ’ αυτό. Σκόπιμο είναι να βάζετε το πόδι σας ψηλά οποτεδήποτε μπορείτε. Ανυψώστε το κάτω μέρος του κρεβατιού σας (περίπου 15 εκ.), ώστε τα πόδια να είναι λίγο ψηλότερα από το κεφάλι. Η τακτική άσκηση, όπως το βάδισμα ή η ποδηλασία, θα είναι επίσης ευεργετική.

– Πιεστική επίδεση του μέλους με επιδέσμους ή κάλτσες διαβαθμισμένης συμπίεσης – Η συμπίεση απαιτείται για να απομακρύνει το υγρό που αλλιώς λιμνάζει στο κάτω άκρο όταν στέκεστε.

Αν ο βαθμός του λεμφοιδήματος είναι σχετικά μικρός (Στάδιο Ι), δηλαδή αν το άκρο ξεπρήζεται σχεδόν εντελώς με τη νυκτερινή κατάκλιση, τότε η χρήση της κάλτσας μπορεί να είναι επαρκές θεραπευτικό μέτρο.

Οι κάλτσες για λεμφοίδημα θα πρέπει να εφαρμόζουν κατάλληλα και βέβαια είναι πολύ πιο σφικτές από τις συνηθισμένες κάλτσες. Αν το πρήξιμο περιορίζεται κάτω από το γόνατο, μπορείτε να χρησιμοποιείτε κάλτσα κάτωθεν γόνατος. Συνήθως χρησιμοποιούμε κάλτσες κλάσης 2 (25-35 mmHg) ή κλάσης 3 (35-45 mmHg), όμως μπορεί να απαιτηθεί και η πιο ισχυρή κλάση 4 (45-60 mmHg).

Αν όμως το άκρο είναι πολύ πρησμένο και βάλετε κάλτσες, αυτές δεν θα εφαρμόσουν καλά και γι’ αυτό είναι σημαντικό προηγουμένως να μειώσετε το πρήξιμο με κάποιο τρόπο, όπως με λεμφικό μασάζ ακολουθούμενο από κατάλληλη ελαστική περίδεση, ενώ μερικές φορές μπορεί να βοηθήσει και η χρήση αντλίας διαλείπουσας συμπίεσης.

– Μασάζ λεμφικού τύπου [Manual Lymphatic Drainage, or MLD] – Το λεμφοιδηματικό μέλος γενικά μπορεί να ωφεληθεί από μασάζ (χειρομαλάξεις) των εν τω βάθει ιστών ενεργοποιώντας προηγουμένως τα υγιή λεμφαγγεία, υπό τη βασική προϋπόθεση ότι οι μαλάξεις γίνονται σωστά (με ήπιες κυκλικές κινήσεις σχετικά επιφανειακές, χωρίς χρήση ελαίου) από κατάλληλα εκπαιδευμένο θεραπευτή. Το μασάζ λεμφικού τύπου αποτελεί σήμερα αναπόσπαστο μέρος της ολοκληρωμένης φροντίδας του λεμφοιδήματος. Γίνεται με σειρά συνεδριών διαρκείας 30-45 λεπτών η καθεμία που ακολουθούνται από περίδεση του μέλους.

Αυτή η θεραπεία δεν ενδείκνυται αν υπάρχει οξεία φλεγμονή (κυτταρίτιδα), κακοήθης όγκος, θρόμβωση ή μείζον καρδιακό πρόβλημα.

– Χρήση αντλίας με αεροθαλάμους διαλείπουσας συμπίεσης [External Pneumatic Compression, EPC] – Παρά τη χρήση συμπιεστικών καλτσών μερικοί άνθρωποι διαπιστώνουν ότι υπάρχει κάποιο πρήξιμο στο τέλος της ημέρας. Η χρήση των αντλιών συμπίεσης ήταν μία από τις κύριες μεθόδους της θεραπείας μείωσης του λεμφοιδήματος πριν γίνει δημοφιλές το μασάζ λεμφικού τύπου.

Η συσκευή EPC (όπως Flowtron^®, LymphaPress^®, Vasoflow^® κλπ) είναι μια μπότα με αεροθαλάμους που φουσκώνουν και ξεφουσκώνουν διαδοχικά αποστραγγίζοντας το υγρό από το μέλος. Η συσκευή χρησιμοποιείται συνήθως το βράδυ για να διώξει το υγρό που μαζεύτηκε παρά τη χρήση της κάλτσας.

Αν ο ιατρός σας πιστεύει ότι χρειάζεστε αυτή τη θεραπεία, καλό είναι να δοκιμάσετε μια τέτοια συσκευή πριν αποφασίσετε να την αγοράσετε.

Αν έχω λεμφοίδημα, πώς μπορώ να το εμποδίσω να χειροτερέψει;

Αν το λεμφικό σύστημα των κάτω μελών δε λειτουργεί καλά, είναι σημαντικό να φροντίζετε τα πόδια σας με μεγάλη επιμέλεια.

• Απαιτείται τακτική υγιεινή του δέρματος, ιδίως στις πτυχές του και μεταξύ των δακτύλων για πρόληψη λοιμώξεων. Είναι σημαντικό να θεραπευτεί ενωρίς κάθε λοίμωξη, περιλαμβανομένης και της μυκητίασης. Κάθε λοίμωξη είναι δυνατό να καταστρέψει λεμφαγγεία και να χειροτερέψει το πρήξιμο. Σε περίπτωση υποτροπιάζουσας λοίμωξης του δέρματος, μπορεί να απαιτηθεί να πάρετε αντιβιοτικά σε μικρή δόση αλλά για μεγάλο χρονικό διάστημα
• Να αποφεύγετε κοψίματα, γρατζουνιές, δήγματα εντόμων, διαστρέμματα, εγκαύματα κλπ. Ακόμη και ο ελάχιστος μικροτραυματισμός πρέπει να αντιμετωπίζεται σοβαρά
• Διατηρείτε φυσιολογικό σωματικό βάρος
• Προσπαθείτε να ασκείστε τακτικά, περιορίζοντας την ορθοστασία και την καθιστική ζωή
• Φυσικά, μην αμελείτε τη χρήση της κάλτσας σας