Ο όρος υπερλεξία επινοήθηκε το 1967 και περιγράφει μία κατάσταση κατά την οποία το παιδί έχει προχωρημένες δεξιότητες ανάγνωσης, μπορεί δηλαδή να διαβάζει από πολύ μικρό σε ηλικία (συνήθως δύο με τριών), χωρίς διδαχή, παρουσιάζει μία έντονη προτίμηση στα γράμματα και τα βιβλία και η ικανότητά του αυτή συνοδεύεται από μία νευροαναπτυξιακή διαταραχή.
«Ο όρος αυτό άρχισε να χρησιμοποιείται στα τέλη της δεκαετίας του ’60 για να περιγράψει καταστάσεις όπου τα παιδιά είχαν νευροαναπτυξιακές διαταραχές και παράλληλα ιδιαίτερα ανεπτυγμένες δεξιότητες στην εκμάθηση και την ανάγνωση» εξηγεί η Laura Justice, καθηγήτρια της εκπαιδευτικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ohio. Χαρακτηριστικός επίσης της υπερλεξίας είναι ότι το παιδί, παρά την ικανότητά του να διαβάζει από μικρό σε ηλικία, δυσκολεύεται στην κατανόηση του προφορικού λόγου ή στο να κατανοήσει τι είναι αυτό που διαβάζει.
Υπερλεξία και αυτισμός
Τις τελευταίες δεκαετίες, η υπερλεξία έχει συνδεθεί με τον αυτισμό. «Τα παιδιά που παρουσιάζουν τόσο έντονο ενδιαφέρον στα γράμματα, απολαμβάνουν να διαβάζουν λέξεις, ωστόσο αντιμετωπίζουν προβλήματα στην κατανόησή τους» αναφέρει ο dr Robert Naseef, ψυχολόγος με εξειδίκευση στον αυτισμό. «Το χαρακτηριστικό αυτό είναι σύνηθες και στον αυτισμό. Τα παιδιά με αυτισμό συχνά αναγνωρίζουν τις λέξεις αλλά δυσκολεύονται να κατανοήσουν το νόημα του κειμένου ή μίας παραγράφου».
Σύμφωνα με έρευνες, το 84% των παιδιών που έχουν υπερλεξία έχουν διαγνωσθεί ότι βρίσκονται σε κάποιο φάσμα αυτισμού. Ωστόσο μόλις το 6-14% των παιδιών με αυτισμό έχουν υπερλεξία. Η υπερλεξία μπορεί να εμφανιστεί παράλληλα και με άλλες νευροαναπτυξιακές διαταραχές.
Υπερλεξία: Συμπτώματα
Το παιδί που έχει υπερλεξία παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον για τα γράμματα από την πολύ μικρή του ηλικία και η ικανότητά του να διαβάζει λέξεις αναπτύσσεται από νωρίς.
«Μερικές φορές οι γονείς θα παρατηρήσουν ότι το παιδί τους γοητεύεται από τα γράμματα όπως άλλα παιδιά στην ηλικία του γοητεύονται από τρένα, φορτηγά, μπάλες κτλ.» αναφέρει ο dr Naseef. «Το ενδιαφέρον τους αυτό για τα γράμματα μπορεί να ξεκινήσει πριν καν μάθουν τους ήχους που αντιστοιχούν στο κάθε ένα».
Από τη στιγμή που θα μάθουν να διαβάζουν λέξεις, η ικανότητα ανάγνωσης των παιδιών με υπερλεξία αναπτύσσεται ραγδαία και παρόλο που μπορεί να είναι δεινοί αναγνώστες, δυσκολεύονται να απαντήσουν σε ερωτήσεις που αφορούν το νόημα ενός κειμένου.
Σύμφωνα με την ειδικό Diane Quimet τα παιδιά με δυσλεξία έλκονται από τα γράμματα, τις λέξεις και τα βιβλία εν μέρει λόγω της δομής και της προβλεψιμότητας του αλφάβητου. Για αυτά, η ανάγνωση είναι μία επαναλαμβανόμενη διαδικασία με πρωταρχικό στόχο την αποκωδικοποίηση και όχι την κατανόηση.
Πότε μπορεί ένα παιδί να διαγνωσθεί με υπερλεξία;
Τα πρώτα συμπτώματα μπορεί να φανούν ήδη από τη νηπιακή ηλικία, καθώς μερικά παιδιά μαθαίνουν να διαβάζουν ήδη από την ηλικία των δύο ετών. Επίσης, ο dr Naseef προτείνει εάν οι γονείς παρατηρήσουν ότι το παιδί τους έχει έντονο ενδιαφέρον με παιχνίδια με γράμματα για παράδειγμα μαγνητάκια και θέλει να παίζει μαζί του συνεχώς ή τα κοιτάζει επίμενα, να επικοινωνήσουν με τον παιδίατρο.
Αν και δεν υπάρχει συγκεκριμένο τεστ για την υπερλεξία, ένας νευροψυχολόγος ή ενδεχομένως και ο παιδίατρος μπορεί να είναι σε θέση να εντοπίσει χαρακτηριστικά της υπερλεξίας στο παιδί σας μιλώντας μαζί του.
Πώς διαφέρει η ηχολαλία από την υπερλεξία;
Η υπερλεξία είναι η ικανότητα του παιδιού να διαβάζει σε μικρότερη από την αναμενόμενη ηλικία. Συνήθως, τα παιδιά με υπερλεξία παρουσιάζουν κάτω του μετρίου επίδοση στην κατανόηση του προφορικού λόγου. Ακόμη και αν ένα παιδί με υπερλεξία επαναλαμβάνει λέξεις που έχει διαβάσει, δεν μπορεί να κατανοήσει το γενικό πλαίσιο του λόγου του. Επαναλαμβάνει αυτό που έχει διαβάσει, ενώ το παιδί με ηχολαλία επαναλαμβάνει αυτό που έχει ακούσει – σαν ηχώ. Και στις δύο περιπτώσεις, όταν το παιδί είναι πολύ μικρό έχει περιορισμένη ικανότητα να καταλαβαίνει τις λέξεις που επαναλαμβάνει.
Καταλαβαίνει τι λέει το παιδί μου;
Ίσως φαίνεται πως το παιδί σας επαναλαμβάνει λέξεις και προτάσεις στο σωστό τους πλαίσιο αλλά συχνά δεν κατανοεί πλήρως την γλώσσα ή και τις κοινωνικές παραμέτρους του λόγου του. Ωστόσο, η επανάληψη είναι μια μέθοδος εκμάθησης της γλώσσας μέσω της μηχανικής αποστήθισης και συχνά είναι μια προσπάθεια για επικοινωνία.
Για παράδειγμα, αν ρωτήσετε το παιδί “Θέλεις χυμό;” το παιδί θα απαντήσει “Θέλεις χυμό;” στον ίδιο τόνο και ύφος αλλά σαν καταφατική απάντηση στην ερώτησή σας. Επαναλαμβάνουν την ερώτηση, αλλά με στόχο να επικοινωνήσουν πως πράγματι θέλουν χυμό. Μπορεί να επαναλάβουν την ερώτησή σας και μετά από μια σύντομη καθυστέρηση να πουν “Ναι. Θέλω χυμό;”
Θα μιλήσει ποτέ με τον τυπικό τρόπο;
Η εμφάνιση της ηχολαλίας στα παιδιά με αυτισμό μπορεί να είναι καλό σημάδι. Σύμφωνα με το www.autismoskaipaidi.gr επεξεργάζονται τη γλώσσα, απλά με τρόπο πέρα του τυπικού. Συνήθως, τα παιδιά με ηχολαλία εκφέρουν λόγο και συνεχίζουν να αναπτύσσουν σύνθετες προφορικές δεξιότητες. Η ηχολαλία είναι μέρος της εκμάθησης και εξέλιξης της γλώσσας. Δεν θεωρείται αφύσικο ή περίεργο αφού αποτελεί κομμάτι της φυσιολογικής εξέλιξης του λόγου. Πιθανώς να διαρκέσει λίγο περισσότερο συγκριτικά με περιπτώσεις νευροτυπικών παιδιών.
Πότε το παιδί μου θα ξεπεράσει αυτή τη δυσκολία;
Ένα παιδί με αυτισμό δύσκολα θα ξεπεράσει το θέμα της ηχολαλίας καθώς μεγαλώνει. Ωστόσο, η ηχολαλία γίνεται λιγότερο εμφανής και σε πολλές περιπτώσεις περνάει απαρατήρητη. Οι ενήλικες με αυτισμό εξακολουθούν να εμφανίζουν ηχολαλία, ίσως με τη μορφή της απλής επανάληψης των λέξεων άλλων ατόμων. Πιθανώς, επαναλαμβάνουν ασυναίσθητα και χαμηλόφωνα προφορικές οδηγίες ενώ εκτελούν μια δραστηριότητα. Μπορεί να εκφέρουν ατάκες από τις αγαπημένες τους ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές, που συχνά ταιριάζουν στην παρούσα κατάσταση. Η ηχολαλία μπορεί να εμφανιστεί και σαν μια ασυναίσθητη επανάληψη ή κίνηση του στόματος χωρίς την παραγωγή ήχου καθώς το άτομο διαβάζει. Οι αναγνώστες ακούν την φωνή τους να διαβάζει τις λέξεις και στην ουσία επαναλαμβάνουν αυτούς τους ήχους.
Τι μπορώ να κάνω για να βοηθήσω το παιδί μου; Υπάρχει θεραπεία για την ηχολαλία;
Δεν υπάρχει θεραπεία για την ηχολαλία. Ωστόσο, υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα παιδιά σας να βελτιώσουν τις λεκτικές τους δεξιότητες. Μείνετε ήρεμοι και χρησιμοποιείστε γλώσσα με συνοχή. Να είστε συγκεκριμένοι και άμεσοι στον λόγο σας. Να λέτε ‘ναι’ και ‘όχι’ σε ερωτήσεις όταν είναι δυνατόν. Στο παράδειγμα με το χυμό, όταν το παιδί σας απαντήσει επαναλαμβάνοντας την ερώτηση, μπορείτε να του πείτε “Ναι, θέλω χυμό;” Πολύ πιθανόν να επαναλάβουν την φράση σας “Ναι, θέλω χυμό;” συνηθίζοντας ή μαθαίνοντας με αυτόν τον τρόπο την σωστή φράση, σχεδόν σαν του δίνετε ένα σενάριο. Να είστε υπομονετικοί και ήρεμοι. Συνεχίστε την προσπάθεια με συνέπεια και καλή διάθεση.
Ενώ δεν αποτελεί διαγνωστικό κριτήριο για τον αυτισμό, η ηχολαλία συνήθως εμφανίζεται σε παιδιά με διαταραχές αυτιστικού φάσματος. Η εμφάνισή της σε ένα νήπιο δεν είναι και απόλυτη ένδειξη για αυτισμό. Η ηχολαλία μπορεί να προκύψει ακόμη και αν το παιδί σας δεν είναι στο φάσμα του αυτισμού. Αν έχετε κάποια ανησυχία ή υποψία πως το παιδί σας έχει ηχολαλία, μιλήστε με τον παιδίατρό σας ή επικοινωνήστε με έναν λογοθεραπευτή για περαιτέρω συμβουλές και βοήθεια.