Ο αιματοκρίτης είναι η αναλογία των ερυθρών αιμοσφαιρίων ανά μονάδα όγκου στο αίμα, δηλώνει δηλαδή πόσο πυκνό είναι το αίμα. Ο αιματοκρίτης αποτελεί έναν από τους βασικούς δείκτες μέτρησης της υγείας του ανθρώπου, αφού οι τιμές του μπορεί να δείχνουν την κατάσταση ενυδάτωσης του ατόμου, πιθανή απώλεια αίματος, την ύπαρξη αναιμίας και την μεταφορά του οξυγόνου στο αίμα.
Για τον υπολογισμό του αιματοκρίτη γίνεται γενική αιματολογική εξέταση με ενδοφλέβια λήψη αίματος και ανάλυση με ειδικό εξοπλισμό. Σε συνδυασμό με την τιμή της αιμοσφαιρίνης, μπορεί με βεβαιότητα να διαπιστωθεί η αναιμία. Κατά κύριο λόγο ο χαμηλός αιματοκρίτης οφείλεται σε έλλειψη σιδήρου. Πριν πάτε να δώσετε αίμα για εθελοντισμό είτε για κάποιον που έχει ανάγκη, θα πρέπει η τιμή του αιματοκρίτης σας να είναι εντός των φυσιολογικών ορίων.
Αιματοκρίτης: Φυσιολογικές τιμές ανά ηλικιακή ομάδα
Οι τιμές του αιματοκρίτη, συνήθως, κυμαίνονται μεταξύ 40-52% για τους άνδρες και 36-48% για τις γυναίκες (όταν δεν βρίσκονται σε εγκυμοσύνη). Στις εγκυμονούσες οι φυσιολογικές τιμές του αιματοκρίτη είναι χαμηλότερες από ότι συνήθως (π.χ. 34% σε μονή κύηση και 30% σε πολύδυμο κύηση). Μετά τα 60 οι άντρες και οι γυναίκες έχουν ελαφρά χαμηλότερες τιμές αιματοκρίτη, κάτι που αντανακλά τον χαμηλότερο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων σε αυτήν την ηλικία.
Αιματοκρίτης άνδρες: 40 – 52 %
Αιματοκρίτης γυναίκες: 36 – 48 %
Αιματοκρίτης νεογέννητα: >32 %
Αιματοκρίτης 2-12 ετών: 32 – 42 %
Αιματοκρίτης έφηβοι: 34 – 48%
Όταν ο αιματοκρίτης είναι εκτός των ορίων αναφοράς, τότε το άτομο έχει χαμηλό ή υψηλό αιματοκρίτη. Μια χαμηλή τιμή αιματοκρίτη μπορεί να υποδηλώνει λιγότερα ερυθρά αιμοσφαίρια στο αίμα από το κανονικό, που σημαίνει ότι τα όργανα του σώματος δεν λαμβάνουν αρκετό οξυγόνο.
Σ’ αυτή την περίπτωση μπορεί να εμφανιστούν συμπτώματα αναιμίας: εύκολη κόπωση, δύσπνοια, αίσθημα ταχυκαρδίας, αδυναμία συγκέντρωσης και λιποθυμική τάση. Αιματοκρίτης κάτω από 30 υποδηλώνει μέτρια έως σοβαρή αναιμία. Χαμηλός αιματοκρίτης μπορεί επίσης να προκύψει όταν όταν υπάρχει απώλεια αίματος.
Αιματοκρίτης: Πότε πέφτει κάτω από τα φυσιολογικά όρια;
Ο χαμηλός αιματοκρίτης δηλώνει τον μειωμένο αριθμό ερυθρών αιμοσφαιρίων και την δυσκολία μεταφοράς οξυγόνο στον οργανισμό, τα οποίο υποδηλώνει την ύπαρξη αναιμίας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας το συχνότερο αίτιο της αναιμίας είναι η έλλειψη σιδήρου, δηλαδή ο χαμηλός αιματοκρίτης, με μεγαλύτερο κίνδυνο να διατρέχουν οι έγκυες και τα παιδιά.
Η συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη σιδήρου για του άνδρες είναι 10mg και για τις γυναίκες 15mg. ‘Οταν ο οργανισμός έχει έλλειψη σιδήρου τότε παρατηρούνται ζαλάδες, εύκολη κόπωση, δύσπνοια, ταχυκαρδία και λιποθυμικές τάσεις. Το πιο συχνό σύμπτωμα είναι η εύκολη κόπωση στην διεκπεραίωση των καθημερινών εργασιών.
Τα αίτια του χαμηλού αιματοκρίτη και κατ επέκταση της αναιμίας ποικίλουν και αφορούν την καταστροφή και την μειωμένη παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και αυξημένη απώλεια αίματος κυρίως από την γαστρεντερική οδό. Επιγραμματικά, τα βασικά αίτια για χαμηλό αιματοκρίτη είναι τα παρακάτω:
- Η κατάκλιση
- Η υπερφόρτωση με υγρά
- Διατροφικές ανεπάρκειες
- Ορμονικές διαταραχές
- Η λήψη φαρμάκων
- Η κύηση
- Κάποιος τραυματισμός, αιμορραγία, χειρουργική επέμβαση
- Ο καρκίνος του παχέος εντέρου
- Οι παθήσεις του μυελού των οστών λόγω καρκίνου, χημειοθεραπείας ή νεφρικής ανεπάρκειας
Τα συχνότερα συμπτώματα που μαρτυρούν χαμηλό αιματοκρίτη είναι τα εξής:
- Εύκολη κόπωση
- Δύσπνοια
- Ταχυκαρδία
- Αδυναμία συγκέντρωσης
- Τάσεις λιποθυμίας
Αιματοκρίτης: Τροφές που πρέπει να καταναλώσετε για να τον αυξήσετε
Για την αύξηση του αιματοκρίτη, πρέπει να αυξηθούν τα επίπεδα σιδήρου στον οργανισμό. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο. Κάποιες τροφές πλούσιες σε σίδηρο είναι:
- Το κόκκινο κρέας, τα πουλερικά, τα ψάρια, τα θαλασσινά και το συκώτι περιέχουν αιμικό σίδηρο, το οποίο απορροφάται ευκολότερα.
- Τα όσπρια, όπως οι φακές, είναι επίσης καλές πηγές σιδήρου. Πρέπει ωστόσο να γνωρίζετε, ότι ο σίδηρος που βρίσκεται στις φυτικές τροφές (μη αιμικός) δεν απορροφάται τόσο καλά όσο αυτός που βρίσκεται στις ζωικές. Στην καλή απορρόφηση του σιδήρου βοηθούν οι τροφές που είναι πλούσιες σε βιταμίνη C και βήτα καροτένιο. Οι ουσίες αυτές υπάρχουν στα καρότα, στις πιπεριές, στην ντομάτα, στο λεμόνι και στο πορτοκάλι.
- Τα πράσινα λαχανικά, τα φασόλια, τα όσπρια και τα αποξηραμένα φρούτα έχουν ποσότητα σιδήρου αλλά για την καλύτερη απορρόφηση του συνδυάστε τα με τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη C, όπως πιπεριές και πορτοκάλι.
- Τα δημητριακά, το ταχίνι και το σουσάμι έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε σίδηρο.
Για την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου αποφύγετε την κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων σε συνδυασμό με τροφές πλούσιες σε σίδηρο, διότι το ασβέστιο μειώνει την απορρόφηση του σιδήρου από τον οργανισμό. Παράλληλα η αυξημένη κατανάλωση καφέ, αναψυκτικών και αλκοολούχων ποτών δεν βοηθά στην απορρόφηση του.
Αιματοκρίτης: Αίτια και συμπτώματα του αυξημένου αιματοκρίτη
Η πεποίθηση ότι ο υψηλός αιματοκρίτης είναι δείγμα καλής υγείας και αντοχής είναι λανθασμένη. Οι παροδικές υψηλές τιμές οφείλονται συνήθως σε αφυδάτωση του οργανισμού, αφού μειώνεται ο όγκος του αίματος και επανέρχεται σε φυσιολογικά επίπεδα μετά από την απαιτούμενη πρόσληψη υγρών.
Σπανιότερα ο αυξημένος αιματοκρίτης οφείλεται σε ερυθραιμία, τον αυξημένο αριθμό ερυθροκυττάρων. Η παραγωγή των ερυθροκυττάρων γίνεται στο μυελό των οστών, οπότε η αύξηση μπορεί να προκαλείται από κάποιο πρόβλημα στο μυελό των οστών είτε από κάποια δυσλειτουργία στην αναπνευστική λειτουργία, μιας και τα ερυθρά αιμοσφαίρια μεταφέρουν το οξυγόνο σε όλο το σώμα. Εάν τα επίπεδα του αιματοκρίτη παραμένουν μονίμως αυξημένα, τότε πρέπει να γίνει διερεύνηση των αιτιών από το θεράποντα ιατρό σας.
Η ερυθραιμία, όταν το αίμα είναι πολύ πυκνό, αυξάνει την αρτηριακή πίεση και μπορεί πιο εύκολα να σχηματιστεί θρόμβος που οδηγεί σε καρδιακή προσβολή. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυξάνεται ο κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου σε άτομα με ποσοστό αιματοκρίτη άνω του 50. Επίσης, αυξάνεται και ο κίνδυνος για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Αυτό συμβαίνει κυρίως γιατί όταν το αίμα είναι πυκνό, τότε η ινσουλίνη δεν μπορεί να μεταφέρει εύκολα τη γλυκόζη στα κύτταρα με αποτέλεσμα το υψηλό ζάχαρο.
Υπάρχουν διάφορα συμπτώματα του οργανισμού που προδίδουν υψηλά επίπεδα του αιματοκρίτη. Τα συχνότερα συμπτώματα είναι τα εξής:
- Κυάνωση στο δέρμα
- Ζαλάδες και κεφαλαλγίες
- Παραισθήσεις
- Κνησμός
- Θρομβώσεις
- Αιμορραγίες
- Δερματικά έλκη
- Διαταραχές όρασης