Η έναρξη της νόσου Αλτσχάιμερ είναι αργή και προοδευτική, με τα συμπτώματα να εκδηλώνονται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε άτομο και να επιδεινώνονται με την πρόοδο της νόσου. Συνήθως, αλλά όχι απαραίτητα, οι διαταραχές της μνήμης είναι το πρωιμότερο σύμπτωμα, ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα. Είναι η πιο κοινή αιτία της άνοιας – μια ομάδα διαταραχών του εγκεφάλου που οδηγεί σε απώλεια της πνευματικής λειτουργίας και κοινωνικών δεξιοτήτων. Στη νόσο Αλτσχάιμερ, τα εγκεφαλικά κύτταρα εκφυλίζονται και πεθαίνουν , προκαλώντας μια σταθερή μείωση στη μνήμη και διανοητική λειτουργία .
Οι πάσχοντες από νόσο Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας στην Ευρώπη σήμερα είναι 7,3 εκατομμύρια και στην Ελλάδα 180.000-200.000 Παγκοσμίως οι ανοϊκοί ασθενείς είναι 35.000.000 και αναμένεται να ξεπεράσουν τα 100 εκατομμύρια μέχρι το 2050. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η νόσος Alzheimer απορροφά αυτήν τη στιγμή το 25% του συνόλου των δαπανών για την υγεία.
Πρόσφατες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι ο έλεγχος των αγγειακών παραγόντων κινδύνου (υπέρταση, σακχαρώδης διαβήτης, υπερχοληστερολαιμία, υπερομοκυστεϊναιμία, παχυσαρκία, κάπνισμα), η σωματική άσκηση και κυρίως η νοητική άσκηση συντελούν σημαντικά στην πρόληψη της άνοιας. Οι τακτικές αυτές όμως πρέπει να εφαρμόζονται από τη μέση ηλικία, γιατί η νευροεκφυλιστική διαδικασία στον εγκέφαλο των ασθενών αρχίζει είκοσι χρόνια πριν από την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων.
Νόσος Alzheimer: Συμπτώματα
Τα κυριότερα κλινικά συμπτώματα της νόσου είναι η έκπτωση- διαταραχή της μνήμης και οι διαταραχές και άλλων νοητικών λειτουργιών που αναπτύσσονται αργότερα όπως οι αφασίες, οι αγνωσίες, οι απραξίες, οι διαταραχές της προσοχής, της συγκέντρωσης και του προσανατολισμού στον τόπο και τον χρόνο, η έκπτωση στις λειτουργικές ικανότητες του πάσχοντος, καθώς και τα συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα.
Διαταραχή της μνήμης: Η διαταραχή της μνήμης συνιστά το σημαντικότερο σύμπτωμα της νόσου και εξελίσσεται προοδευτικά. Στα αρχικά στάδια της νόσου η σημασιολογική μνήμη δεν διαταράσσεται τόσο πολύ, σε αντίθεση με την λειτουργική και την επεισοδιακή μνήμη οι οποίες πάσχουν. Η παλαιά μνήμη (remotememory) διατηρείται καλύτερα από την πρόσφατη (ο νόμος του Ribot). Στη εξέλιξη της νόσου, παρατηρείται διαταραχή και της σημασιολογικής μνήμης
Αφασικές, αγραφίκες και απρακτικές διαταραχές: Οι διαταραχές του προφορικού και του γραπτού λόγου είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικές και με την πρόοδο της νόσου επιδεινώνονται.Ο ασθενής, λόγω των αφασικών διαταραχών που σταδιακά παρουσιάζονται, στα πρώτα στάδια της νόσου κατανοεί τις λέξεις, αργότερα όμως οι σύνθετες εντολές του είναι ακατανόητες και στη συνέχεια δυσκολεύεται τόσο στην ομιλία όσο και στη γραφή. Toλεξιλόγιο του γίνεται πτωχό και ο λόγος του στερεότυπος. Αναζητά, επί ματαίω, την κατάλληλη λέξη, αφήνει στη μέση την πρόταση και ο λόγος του καταλήγει ακατάληπτος.
Όσο εξελίσσεται η νόσος, παρουσιάζει το φαινόμενο της ηχολαλίας επαναλαμβάνοντας την κάθε λέξη. Σημαντικές είναι και οι διαταραχές του γραπτού λόγου, που διακρίνονται στις διαταραχές πρώιμης και μη πρώιμης εμφάνισης.
Οι αγραφίες στη νόσο του Alzheimer χωρίζονται σε κεντρικές και σε περιφερικές. Οι πρώτες έχουν σχέση με τη σημασιολογική έννοια των λέξεων, ενώ οι δεύτερες οφείλονται σε βλάβη άλλων λειτουργιών όπως η προσοχή, ο οπτικοχωρικός προσανατολισμός και η ευπρακτική ικανότητα. Ασθενείς με περιφερικού τύπου αγραφία, εμφανίζουν την τάση γραφής με κεφαλαία γράμματα, παρουσιάζουν λάθη τονισμού ή σχηματισμού των γραμμάτων, λέξεις κακώς σχηματισμένες και κακή ευθυγράμμιση του κειμένου.Οι απραξίες που παρουσιάζονται στους ασθενείς με ν. Alzheimer διακρίνονται σε τέσσερις κυρίως υποομάδες: α) Κατασκευαστική απραξία, β) Ιδεοκινητική απραξία, γ) Ιδεακή απραξία, δ) Απραξία ενδύσεως.
Ο ασθενής, παρά το ότι ο εκτελεστικός μηχανισμός είναι ανέπαφος, δεν υπάρχει παράλυση, αταξία ή χοριοαθέτωση, είναι ανίκανος να εκτελέσει συγκεκριμένη πράξη.
Διαταραχή του οπτικοχωρικού προσανατολισμού: Ο ασθενής παρουσιάζει διαταραχή προσανατολισμού. Δυσκολεύεται να βρει το δρόμο προς το σπίτι του και δεν μπορεί να δώσει οδηγίες για να κατευθύνει κάποιον σε μια συγκεκριμένη διεύθυνση. Στην εξέλιξη της νόσου αδυνατεί να αντιγράψει τα απλούστερα γεωμετρικά σχήματα στη δοκιμασία Mini Mental State Examination.
Κινητικές διαταραχές: Στο πρώτο στάδιο, η νευρολογική εξέταση είναι αρχικά φυσιολογική και προοδευτικά, εμφανίζονται ήπιος τρόμος, αραιές συγκινησίες απομύζησης και ορισμένα σημεία αισθητηριακής απόσβεσης.Στο δεύτερο στάδιο, το πρόσωπο του ασθενούς είναι ανέκφραστο αλλά αποκτά έκφραση με τη συζήτηση. Σε όρθια θέση ο κορμός του είναι καθηλωμένος, υπάρχει δυσβασία, και εμφανίζει στερεοτυπίες. Κατά την παθητική κίνηση των μελών παρατηρείται προοδευτικά αντιθετική υπερτονία, η οποία προέχει συνήθως στα κάτω άκρα. Είναι δυνατόν να παρατηρηθεί το αντανακλαστικό της συλλήψεως, το παλαμοπωγονικό αντανακλαστικό (αντανακλαστικό του Marinesco) και σπανιότερα το αντανακλαστικό του Τoulouse-Voulpas. Παρουσιάζονται δυσκολίες στη καθήλωση του βλέμματος, και κατά την εξέταση με τη δοκιμασία του εκκρεμούς χάνεται η ταλάντωση του βλέμματος, οφειλόμενες στην διαταραχή της οπτικής τονικότητας.Στο τρίτο στάδιο εμφανίζονται στερεοτυπίες με τη μορφή μιας μεμονωμένης κίνησης όταν ο ασθενής είναι ξαπλωμένος. Οι στερεοτυπίες ονομάζονται «εργασίες κλινοστρωμνής» («travail de literie») και εκλύονται όταν τοποθετηθεί στο χέρι του ασθενούς ένα κομμάτι ύφασμα ή χαρτί.
Η βάδιση, η οποία κατά τα αρχικά στάδια δεν είναι χαρακτηριστική, στο τέταρτο στάδιο διαταράσσεται και τα παραπάνω συμπτώματα αυξάνουν. Παρουσιάζεται μικροβηματισμός και στη συνέχεια δυσβασία. Στα κάτω άκρα εμφανίζεται το «φαινόμενο του Potzi», το οποίο χαρακτηρίζεται από παράδοξη σύσπαση του τετρακεφάλου κατά τη δοκιμασία Lasegue, το αντανακλαστικό συλλήψεως του πέλματος και μια τάση διατήρησης των θέσεων.
Ποικίλα οπτικά και δερματικά ερεθίσματα προκαλούν αυτόματα στοματικά αντανακλαστικά όπως το άνοιγμα του στοματος και η προβολή της γλώσσας, το άνοιγμα του στόματος και η προσπάθεια σύλληψης του αντικειμένου, η τάση απομύζησης αντικειμένου που πλησιάζει το στόμα. Άλλες χαρακτηριστικές στερεοτυπίες είναι ο συνδυασμός κινήσεων τριβής.
Επιληπτικές κρίσεις παρατηρούνται σε προχωρημένες μορφές της νόσου σε ποσοστό 10-30%.
Ψυχικές Διαταραχές: Στους ασθενείς μπορεί να παρατηρηθούν ψυχικές διαταραχές που καλύπτουν το φάσμα από διεγερσιμότητα και ανησυχία έως αδράνεια και παθητικότητα. Εμφανίζουν άγχος και φοβίες, ανασφάλεια και αδιαφορία για την εμφάνιση και την προσωπική υγιεινή. Διαταράσσεται ο ύπνος τους, κυρίως με τη μορφή αϋπνίας ή της αναστροφής του ύπνου. Κατά την εξέλιξη της νόσου είναι δυνατόν να παρουσιασθούν ψευδαισθήσεις και παραληρηματικές ιδέες.
Νόσος Alzheimer: Συμπτώματα ανάλογα με το στάδιο της νόσου
Όσο όμως η νόσος εξελίσσεται, επηρεάζονται οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής και το άτομο φτάνει σταδιακά να εξαρτάται ολοκληρωτικά από τους άλλους. Στα παραπάνω προστίθενται κάποιες φορές και διαταραχές στη συμπεριφορά, απάθεια ή επιθετικότητα, διαταραχές ύπνου και όρεξης, υπερκινητικότητα.
Πρώιμο στάδιο: πιθανά συμπτώματα
- Δυσκολία να παρακολουθήσει συζήτηση με περισσότερα από ένα άτομα ταυτόχρονα
- Μπορεί να ξεχνάει συγκεκριμένες λέξεις για αντικείμενα
- Βραχυπρόθεσμη απώλεια μνήμης, όπως, να μην θυμάται ότι γευμάτισε χθες με έναν φίλο
- Έχει πρόβλημα με ραντεβού και χρονοδιαγράμματα
- Έχει δυσκολία με τους αριθμούς και τα χρήματα
- Χάνετε σε γνωστά μέρη
- Εμφανίσει δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
- Χαρακτηριστεί από απουσία πρωτοβουλίας και κινήτρων
- Εμφανίσει σημάδια της κατάθλιψης και θυμού
- Δείξει απώλεια ενδιαφέροντος για χόμπι και δραστηριότητες
Μέσο στάδιο: πιθανά συμπτώματα
- Μπορεί να ξεχνάει πολύ – ειδικά τα πρόσφατα γεγονότα και τα ονόματα των ανθρώπων
- Έχει δυσκολία να ζει μόνος
- Αδυνατεί να μαγειρέψει, να καθαρίσει ή να ψωνίσει χωρίς υποστήριξη
- Μπορεί να χρειαστεί βοήθεια με την προσωπική του υγιεινή, δηλαδή τουαλέτα, πλύσιμο, ντύσιμο και τον τρόπο και τη συχνότητα λήψης τροφής
- Έχει αυξημένη δυσκολία στην κατανόηση της γλώσσας
- Μπορεί να περιπλανηθεί ή να εμφανίζει άλλες προκλητικές συμπεριφορές
- Μπορεί να χαθεί μέσα στο σπίτι του και στην κοινότητα
Σοβαρό στάδιο: πιθανά συμπτώματα
- Χρειάζεται βοήθεια για να φάει
- Δεν αναγνωρίζει τους συγγενείς, τους φίλους και τα οικεία αντικείμενα
- Έχει δυσκολία κατανόησης και ερμηνείας γεγονότων
- Αδυνατεί να προσανατολιστεί μέσα στο ίδιο του το σπίτι
- Έχει δυσκολία στο βάδισμα•
- Έχει ακράτεια κύστης και εντέρου
- Προβάλει ανάρμοστη συμπεριφορά, όπως φωνές, γεγονός που μπορεί να εκφράζει μια ανικανοποίητη ανάγκη ή σωματικό πόνο
Τελικό στάδιο: πιθανά συμπτώματα
- Ελάχιστη, εάν υπάρχει, ομιλία
- Ελάχιστες κινήσεις, οι οποίες περιορίζονται σε ένα κρεβάτι
- Κοιμάται τον περισσότερο χρόνο
- Έχει ανάγκη για συνολική βοήθεια για την προσωπική του φροντίδα
- Έχει προβλήματα κατάποση
Νόσος Alzheimer: Θεραπεία
Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει ριζική θεραπεία. Υπάρχουν όμως φάρμακα που αναστέλλουν και καθυστερούν σημαντικά την εξέλιξή της, ιδίως αν χορηγηθούν στα αρχικά στάδια.
Μελέτες έχουν δείξει πως η κατάσταση ασθενών που υποβάλλονται σε θεραπεία επιδεινώνεται πολύ βραδύτερα από ό,τι εκείνων που δεν λαμβάνουν θεραπεία. Επιπλέον, η ποιότητα ζωής τους είναι σαφώς καλύτερη, ενώ γίνεται ευκολότερη η φροντίδα τους και έτσι γίνεται μικρότερο το βάρος για τις οικογένειές τους.
Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται ευρέως και μη φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες απευθύνονται κατά κύριο λόγο στους ασθενείς που βρίσκονται στο αρχικό ή στο μέσο στάδιο της νόσου και εφαρμόζονται σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή.
Στόχος τους είναι η κινητοποίηση του ασθενούς, η ενίσχυση της αυτονομίας και της καθημερινής λειτουργικότητάς του, και η βελτίωση της ποιότητας ζωής του καθώς και της οικογένειάς του.
Νόσος Alzheimer: Πρόληψη και προστασία
Όλοι μας μπορούμε και πρέπει να ασκούμαστε πνευματικά, ανεξάρτητα από την ηλικία μας και τα χρόνια που έχουμε πάει στο σχολείο. Παρακάτω σας προτείνουμε μερικές δραστηριότητες με τις οποίες μπορείτε να ασχοληθείτε για να προστατεύσετε το μυαλό σας από τη νόσο Alzheimer. Διαλέξτε εκείνες που σας αρέσουν και αφιερώστε τους χρόνο καθημερινά. Μη διστάσετε, όμως, να δοκιμάσετε και πράγματα με τα οποία δεν είχατε ασχοληθεί ποτέ στο παρελθόν – αυτά είναι που «γυμνάζουν» ακόμα πιο έντονα το μυαλό μας.
- Διαβάστε εφημερίδες και λογοτεχνικά βιβλία, περιοδικά με εκλαϊκευμένα επιστημονικά θέματα, κρατήστε ημερολόγιο, παίξτε επιτραπέζια παιχνίδια, δείτε «έξυπνη» τηλεόραση, επισκεφθείτε μουσεία, πινακοθήκες, θέατρα και κινηματογράφους, δηλώστε συμμετοχή σε δραστηριότητες του δήμου σας ή διασκεδάστε με τα εγγόνια σας. Γυρίστε στα θρανία, ξεκινήστε μαθήματα κομπιούτερ και ξένων γλωσσών. Μη φοβάστε τη νέα τεχνολογία!
- Αν πραγματικά θέλουμε να γυμνάσουμε συστηματικά το μυαλό μας και να το δυναμώσουμε όσο περισσότερο γίνεται, τότε η γνωστική άσκηση (cognitive training) είναι η κατάλληλη επιλογή. Πρόκειται για τις γνωστές «ασκήσεις μνήμης», για τις οποίες γίνεται πολύς λόγος τελευταία. Στην πραγματικότητα, είναι ασκήσεις που δεν ασκούν μόνο τη μνήμη, όπως υπονοεί το όνομά τους, αλλά όλες τις γνωστικές μας λειτουργίες, συμπεριλαμβανομένων της προσοχής, της αντίληψης, της κρίσης κ.λπ. Οι ασκήσεις αυτές γίνονται είτε με μολύβι και χαρτί είτε μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή και, συνήθως, εκτός από πνευματική άσκηση προσφέρουν και διασκέδαση χάρη στην ποικιλία του περιεχομένου τους. Τα δομημένα προγράμματα γνωστικής άσκησης που πραγματοποιούνται με την εποπτεία ειδικού απευθύνονται κυρίως σε ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή (προστάδιο της άνοιας) και σε ασθενείς που βρίσκονται στα αρχικά και μεσαία στάδια της νόσου Alzheimer. Οι έρευνες δείχνουν ότι η συστηματική συμμετοχή σε τέτοιου είδους προγράμματα για μεγάλο χρονικό διάστημα βοηθά να σταθεροποιηθούν ή ακόμα και να βελτιωθούν οι γνωστικές λειτουργίες των ασθενών που σε αντίθετη περίπτωση θα παρουσίαζαν πτωτική πορεία. Πάντως, τα νεότερα δεδομένα σε σχέση με τη γνωστική άσκηση δείχνουν ότι ενδέχεται να είναι ωφέλιμη ακόμα και για τους υγιείς.
Στις μέρες μας, η αύξηση του αριθμού των ατόμων της τρίτης ηλικίας έφερε στο προσκήνιο την άνοια, με πιο συχνή μορφή τη νόσο Alzheimer (60% του συνόλου) ως ένα μείζον ιατρικό, κοινωνικό και οικονομικό πρόβλημα. Η έγκαιρη διάγνωση της άνοιας έχει σημασία γιατί η νόσος επηρεάζει όχι μόνο τον πάσχοντα, αλλά και το οικογενειακό του περιβάλλον. Η πρώιμη διάγνωση δίνει τα χρονικά περιθώρια ενημέρωσης, αποδοχής της κατάστασης, διατήρησης της ποιότητας ζωής και προγραμματισμού για το μέλλον όλων αυτών των ατόμων.