Η παιδική παχυσαρκία είναι ένα σοβαρό και πολύπλοκο πρόβλημα υγείας. Για την πρόληψη και την αντιμετώπισή της πρέπει να δημιουργηθούν νέες υγιεινές διατροφικές συνήθειες, στις οποίες είναι αναγκαία η συμμετοχή όλης της οικογένειας. Για τη διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους πρέπει να παρέχεται στο παιδί απαραίτητα πρωινό, υγιεινά snacks στην διάρκεια της ημέρας , κατάλληλα μεγέθη μερίδων φαγητού, και οπωσδήποτε να εντάξουμε την σωματική άσκηση στην ζωή του.
Η παχυσαρκία είναι γενετική νόσος, καθώς νεότερα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι το 60%-80% της παρατηρούμενης ανοδικής μεταβολής του σωματικού βάρους μπορεί να αποδοθεί σε κληρονομικούς παράγοντες.
Όμως, η παχυσαρκία είναι και περιβαλλοντική νόσος, καθώς τα τελευταία 40 χρόνια οι γενετικές μας καταβολές άλλαξαν ελάχιστα, ενώ η παχυσαρκία τριπλασιάστηκε, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί μόνο σε εξωγενείς παράγοντες, που επηρεάζουν την «ενεργειακή οικονομία» του παιδιού. Η ανάγκη του ανθρώπου για επιβίωση στο ισχνό και ευτελές περιβάλλον που ζούσε για χιλιάδες χρόνια είχε ως προϋπόθεση την αποθήκευση ενέργειας μέσω της τροφής. Οι συνθήκες όμως αυτές άλλαξαν στην πορεία της ανθρωπότητας. Η παχυσαρκία αποτελεί λοιπόν το φαινότυπο των επιβιωσάντων γόνων σε ένα περιβάλλον αφθονίας.
Τις τελευταίες δεκαετίες η επίπτωση της παχυσαρκίας παγκοσμίως παρουσιάζει εντυπωσιακή αύξηση με χαρακτηριστικά επιδημίας. Η αλλαγή του τρόπου ζωής έχει ως συνέπεια τη διατάραξη του ισοζυγίου ενέργειας (η πρόσληψη ενέργειας μέσω της τροφής είναι μεγαλύτερη από την κατανάλωση ενέργειας).
Η αύξηση αυτή είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς αυξάνεται συνεχώς η διάγνωση νόσων που σχετίζονται με την παχυσαρκία στον παιδικό πληθυσμό, όπως ο σακχαρώδης διαβήτης Τύπου 2, η αποφρακτική άπνοια, η λιπώδης διήθηση του ήπατος. Εν τη απουσία αποτελεσματικών μεθόδων πρόληψης και θεραπείας της παιδικής παχυσαρκίας, εκατομμύρια παιδιά θα ενηλικιωθούν με τις σωματικές, αλλά και ψυχικές επιπτώσεις του πλεονάζοντος λιπώδους ιστού. Το 16,5% των παιδιών είναι παχύσαρκα και το 15% υπέρβαρα (ΒΜΙ 85%-95%).
Παιδική παχυσαρκία: Αιτίες που την προκαλούν
Όπως στους ενήλικες έτσι και στα παιδιά, η κατάποση τροφής συχνά συνδέεται με μια ψυχολογική ανάγκη για «γέμισμα» ή αναπλήρωση (κάτι ανάλογο του καπνίσματος), που προσδίδει ένα αίσθημα «παρηγοριάς» ή επιβράβευσης. Συχνά νιώθουμε την ανάγκη να φάμε, όχι γιατί πραγματικά πεινάμε, αλλά γιατί μέσω του φαγητού νιώθουμε μια ικανοποίηση που καλύπτει κάποιες άλλες ψυχολογικές ανάγκες.
Οι συνηθέστεροι λόγοι που οδηγούν στην υπερφαγία σχετίζονται με αισθήματα μοναξιάς και κατάθλιψης, με το αίσθημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης, με το στρες, καθώς και με το συναίσθημα της «βαριεστιμάρας» και του αντίστοιχου «κενού» που βιώνεται.Εν συνεχεία, η κακή εικόνα και η κακή αίσθηση σώματος, σε συνδυασμό με τον κοινωνικό στιγματισμό, οδηγούν σε συναισθήματα ενοχών και περεταίρω μείωση της αυτοεκτίμησης, που ενισχύουν εκ νέου την «απαγορευμένη συμπεριφορά», δηλαδή την κατάποση τροφής, δημιουργώντας έτσι ένα φαύλο κύκλο.
Στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι ο κοινωνικός στιγματισμός είναι ιδιαίτερα αυξημένος μεταξύ των παιδιών, καθώς συχνά ένα υπέρβαρο παιδί περιθωριοποιείται στο σχολείο ή τις εξωσχολικές δραστηριότητες ή γίνεται αντικείμενο περιφρόνησης και κοροϊδίας, που το απομονώνουν και το κλείνουν ακόμα περισσότερο.
Επίσης, η στάση των ίδιων των γονέων προς το παιδί, επηρεάζει αρνητικά τόσο την αυτοεκτίμηση όσο και αυξάνει την τάση για υπερφαγία. Έτσι, αν για παράδειγμα ένας γονιός νιώθει ντροπή, οίκτο ή αηδία που το παιδί του είναι υπέρβαρο, μπορεί άθελά του να του μεταφέρει αυτά τα συναισθήματα αποστροφής και απαξίωσης, κάτι που γίνεται συχνά με την κριτική ή με τη βίαιη απαγόρευση των «κακών» τροφών από το σπίτι, ή ακόμα χειρότερα όταν η απαγόρευση επιβάλλεται μόνο στο συγκεκριμένο παιδί (και όχι π.χ στα αδέλφια του ή στα άλλα μέλη της οικογένειας).Επομένως, το σωστό πρόγραμμα διατροφής για την καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας, πρέπει να εφαρμόζεται σε συνδυασμό με τη σωστή αντιμετώπιση και στάση που κρατάμε προς το παιδί.
Οι γονείς πρέπει να αφιερώσουν χρόνο, ώστε κατ’ αρχήν να εντοπίσουν πότε και υπό ποιες συνθήκες το παιδί τους καταφεύγει στην τροφή ή πότε άρχισε να παίρνει συστηματικά βάρος.
Τα στοιχεία αυτά μπορεί να τους βοηθήσουν στην περεταίρω διερεύνηση των βαθύτερων αιτιών της υπερφαγίας. Μήπως το παιδί περνάει μια δύσκολη με πολύ στρές φάση στη ζωή του (για παράδειγμα τσακωμοί, διαζύγιο, θάνατος, γέννηση νέου παιδιού στην οικογένεια); Μήπως πιέζεται από αυξημένες προσδοκίες γονιών και δασκάλων, και έτσι η τροφή αποτελεί επιβράβευση σε ένα κοπιαστικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων; Μήπως μένει πολλές ώρες μόνο του, χωρίς την ποιοτική συναισθηματική επαφή των γονιών του; Μήπως το παιδί μας βιώνει κάτι άλλο, που δεν το γνωρίζουμε;
Ίσως ένας ψυχολόγος μπορεί να σας βοηθήσει σημαντικά, τόσο να αντιληφθείτε τους βαθύτερους λόγους που οδηγούν το παιδί σας στην υπερφαγία, όσο και στο δείτε καλύτερα το δικό σας ρόλο στο όλο θέμα και στο πώς μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας.
Παιδική παχυσαρκία: Αντιμετώπιση
Αλλαγή συμπεριφοράς και τρόπου ζωής: Η υιοθέτηση ενός προτύπου υγιεινής διατροφής όπως είναι η μεσογειακή είναι πολύ βοηθητική, έτσι μαθαίνει το παιδί τη συχνότητα κατανάλωσης των τροφίμων. Εξίσου σημαντική είναι η ένταξη του πρωινού στη καθημερινότητα. Το 1 ποτήρι γάλα δεν θεωρείτε πρωινό ούτε του δίνει την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται ώστε να ξεκινήσει τη μέρα του στο σχολείο. Επίσης σιγουρευτείτε πως τα παιδιά έχουν μια ισορροπημένη διατροφή και εκτός σπιτιού.
Όχι στερητικές δίαιτες: Αυτό που πρέπει να επιτευχθεί αρχικά είναι το παιδί να σταματήσει να παίρνει βάρος. Στόχος δε είναι απαραίτητα να χάσει κιλά αλλά να διατηρηθεί σταθερό και να αυξάνεται το ύψος του με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να υπάρξει εξισορρόπηση. Αν κριθεί απαραίτητο αυτό πρέπει να γίνει με πολύ αργό ρυθμό της τάξης του 1 με 2 κιλών το μήνα. Οι στερητικές δίαιτες απαγορεύονται αφού το παιδί είναι στη ανάπτυξη και δε πρέπει να στερηθεί από θρεπτικά συστατικά. Καλό είναι να εξηγήσουμε στο παιδί πως θα πρέπει να τρώει υγιεινά, να μην του τονίζουμε πως κάνει δίαιτα και να αποτελέσουμε το σωστό διατροφικό παράδειγμα για αυτό.
Aθλητισμός: Δε πρέπει να παραβλέπουμε το ρόλο της άσκησης που συμβάλει στη σωματική διάπλαση, στη ρύθμιση του βάρους, στη ψυχολογία και τη συμπεριφορά του παιδιού. Πρέπει λοιπόν να μειωθούν οι ώρες που ασχολείται με τον υπολογιστή τη τηλεόραση ή το ταμπλετ και να καταναλώνει περισσότερο χρόνο στη φυσική του δραστηριότητα, χρειάζονται τουλάχιστον 30-40 λεπτά άσκησης 4-5 φορές την εβδομάδα. Μπορούν και οι γονείς να συμβάλουν σε αυτό καθώς μια οικογενειακή βόλτα ή μια βόλτα με τα ποδήλατα θα μπορούσε να είναι ευεργετική αλλά και να σφίξουν περισσότερο οι σχέσεις της οικογένειας!
Περιορισμός χρόνου στη τηλεόραση: H υπερβολική κατανάλωση του χρόνου στη τηλεόραση και τον υπολογιστή έχει αρνητικές επιπτώσεις στο παιδί καθώς στερείτε με αυτό η φυσική δραστηριότητα και ενθαρρύνεται ο καθιστικός τρόπος ζωής! Επίσης να πούμε πως πρέπει να απαγορευτεί το φαγητό μπροστά στη τηλεόραση γιατί είναι πιθανόν να μη νοιώσουν το αίσθημα κορεσμού και να φάνε μεγαλύτερες ποσότητες από όσο θα τρώγανε και επιπλέον έχουν τη τάση μετά προτιμούνε τις τροφές που διαφημίζονται.
Tο καλό παράδειγμα: Το παιδί μιμείται τις διατροφικές συμπεριφορές αλλά και πρακτικές των γονέων και επίσης έχει αποδειχτεί πως η διατροφή των γονέων και της οικογένειας, συνολικότερα, επηρεάζει το βάρος των παιδιών. Οι καλές διατροφικές συνήθειες ξεκινούν από το σπίτι οπότε ένα σημείο κλειδί για την επίλυση της παιδικής παχυσαρκίας είναι οι γονείς και η μεγάλη επιρροή που ασκούν στο παιδί, ως πρότυπα προς μίμηση. Βελτιώνοντας λοιπόν τις δικές μας συνήθεις αποτελούμε το σωστό πρότυπο στη διατροφική διαπαιδαγώγηση αλλά και τις διατροφικές συνήθειες των παιδιών.
Ποτέ το φαγητό και τα γλυκά ως ανταμοιβή: Είναι από τα βασικά λάθη που πρέπει μα αποφύγουμε, τακτικές του τύπου: «φάε όλο το φαγητό σου και μετά θα σου δώσω σοκολάτα», «διάβασε και θα πάρουμε παγωτό» ή «πάρε ένα γλυκό για να μη κλαίς» το παιδί πρέπει να τρέφεται για να καλύψει το αίσθημα της πείνας και όχι να μάθει να συνδέει το φαγητό με δυσάρεστα συναισθήματα ή επιτυχίες και να στρέφονται σε αυτό για παρηγοριά, καλύτερα να επαινέσουμε και να γιορτάσουμε με έναν άλλο τρόπο, όπως να πάμε μια βόλτα ή να δούμε μια ταινία παρά να του δώσουμε ένα φαγώσιμο βραβείο.
Επιλογή υγιεινών σνακ από το σπίτι: Να υπάρχουν υγιεινές επιλογές στο σπίτι ως σνακ ώστε τα παιδιά να μάθουν να επιλέγουν υγιεινά τρόφιμα, χωρίς να έχουν την αίσθηση ότι οι γονείς τους επιβάλλουν τη δική τους άποψη. Μάθετε στο παιδί σας την αξία των φαγητών, ειδικά αυτών που είναι πλούσια σε βιταμίνες και θρεπτικά στοιχεία. Γεμίστε τη φρουτιέρα, αντί να αγοράζετε μπισκότα και τσιπς. Επίσης πρέπει να γίνει κατανοητό στο παιδί πως τα ανθυγιεινά σνακ τύπου (γαριδάκια, πατατάκια κ.α.) πρέπει να καταναλώνονται μια στο τόσο και όχι σε συστηματική βάση, όπως για παράδειγμα σε ένα παιδικό πάρτι.
Περισσότερα φρούτα και λαχανικά: Ένα μεγάλο μειονέκτημα που παρουσιάζεται στα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδία είναι πως δεν καταναλώνουν τις απαραίτητες μερίδες φρούτων και λαχανικών καθημερινά. Αν το παιδί δεν καταναλώνει λοιπόν φρούτα και λαχανικά θα πρέπει να βρούμε εναλλακτικές λύεις να τα εντάξουμε μέσα στο καθημερινό πρόγραμμα της διατροφής του. Για παράδειγμα θα μπορούσαμε να βάλουμε τα λαχανικά σε μία σάλτσα ή να κάνουμε μπιφτέκια και σουβλάκια λαχανικών ή ακόμα να τα δοκιμάσουμε να τα μαγειρέψουμε και να τα σερβίρουμε με διάφορους άλλους τρόπους. Από την άλλη τα φρούτα θα μπορούσαν να ενταχθούν και σαν μιλκ σεικ μέσα στο γάλα τους.
Τέλος είναι λάθος όταν αρνείται να φάει για παράδειγμα τα λαδερά ή τα όσπρια να καταφεύγουμε στο να μαγειρεύουμε τηγανιτές πατάτες, αυγά ή ότι άλλο του αρέσει διότι με αυτό τον τρόπο δε πρόκειται να φάει ποτέ κάτι καινούργιο.
Εάν θεωρείτε ότι το παιδί σας είναι υπέρβαρο ή έχει προδιάθεση για παχυσαρκία μιλήστε με τον παιδίατρό σας για το τι μπορείτε να κάνετε. Με τη σωστή ιατρική, διατροφική και ψυχολογική καθοδήγηση είναι βέβαιο ότι τα παιδιά θα βοηθηθούν και θα ξεπεράσουν το πρόβλημα αυτό. Θυμηθείτε απλώς ότι χρειάζεται υπομονή, θετική στάση και φυσικά συμμετοχή όλης της οικογένειας στην αντιμετώπισή του.