Η ταχύτητα καθίζησης ερυθρών αιμοσφαιρίων, αν και είναι μια παλιά εργαστηριακή εξέταση, συνεχίζει μέχρι σήμερα να αποτελεί μια αξιόπιστη και κλινικά χρήσιμη εξέταση για την διάγνωση, πορεία εξέλιξης, και παρακολούθησης πολλών νοσημάτων της εσωτερικής παθολογίας.
Η ταχύτητα καθίζησης ερυθρών (ΤΚΕ) {Erythrocyte Sedimentation Rate (ESR)} είναι ουσιαστικά η ταχύτητα με την οποία καθιζάνουν τα ερυθρά αιμοσφαίρια (σε διάστημα μία ώρας) μέσα στον κάθετο εξεταστικό σωλήνα, λόγω του ηλεκτρικού τους φορτίου και του μεγαλύτερου ειδικού βάρους σε σχέση με το πλάσμα (η πιο ικανοποιητική μέθοδος για την εκτέλεση της εξέτασης εισήχθη από τον Westergren το 1921).
Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών (ΤΚΕ): Οι φυσιολογικές τιμές
- Άνδρες <50 ετών: 0-15 mm/h
- Άνδρες >50 ετών: 0-20 mm/h
- Γυναίκες <50 ετών: 0-20 mm/h
- Γυναίκες >50 ετών: 0-30 mm/h
- Παιδιά: 3-13 mm/h
- Νεογνά: 0-2 mm/h
Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών (ΤΚΕ): Η εξέταση
Η εξέταση είναι απλή και βασίζεται στο γεγονός ότι διάφορες φλεγμονώδεις και νεκρωτικές διεργασίες προκαλούν αλλαγές στις πρωτεΐνες του αίματος, με αποτέλεσμα να συσσωρεύονται τα ερυθρά αιμοσφαίρια, που καθίστανται βαρύτερα και καθιζάνουν γρήγορα όταν τοποθετούνται στον ειδικό κατακόρυφο εξεταστικό σωλήνα (εικόνα).
Η ΤΚΕ δεν πρέπει να χρησιμοποιείται, λόγω της χαμηλής ευαισθησίας και ειδικότητας, σαν εξέταση ανίχνευσης νοσημάτων και παθολογικών καταστάσεων ασυμπτωματικών ασθενών. Η ταχύτητα καθίζησης ερυθρών δεν είναι διαγνωστική εξέταση μιας συγκεκριμένης νόσου, αλλά είναι μια ένδειξη ότι μία νόσος βρίσκεται σε εξέλιξη και πρέπει να διερευνηθεί.
Είναι όμως χρήσιμη για την παρακολούθηση της εξέλιξης των φλεγμονωδών νόσων και της αποτελεσματικότητας της φαρμακευτικής αγωγής. Η εξέταση είναι επίσης πολύ χρήσιμη για τη διάγνωση της κροταφικής αρτηρίτιδας, της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της ρευματικής πολυμυαλγίας, αλλά και για τον έλεγχο πιθανών υποτροπών σε ασθενείς με νόσο του Hodgkin.
Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών (ΤΚΕ): Τι υποδεικνύει η αύξηση της;
Η μεγάλη αύξηση της ΤΚΕ υποδεικνύει σοβαρή υποκείμενη νόσο, που σχετίζεται με λοιμώξεις, νοσήματα του κολλαγόνου ή μεταστατικές κακοήθειες. Στην περίπτωση ανεύρεσης υψηλής ΤΚΕ χωρίς εμφανή αιτία είναι φρόνιμο πριν τον ενδελεχή έλεγχο να επαναληφθεί η εξέταση μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα, αφού οι περισσότερες ανεξήγητες αυξήσεις της ΤΚΕ είναι βραχύβιες και δεν συνδέονται με κάποια συγκεκριμένη υποκείμενη νόσο.
Η ταχύτητα καθίζησης αυξάνει σε:
- Όλα τα νοσήματα του κολλαγόνου, συστηματικό ερυθηματώδη λύκο (SLE)
- Λοιμώξεις, πνευμονία, σύφιλη, φυματίωση
- Φλεγμονώδεις νόσους (π.χ. οξεία φλεγμονώδης νόσος της πυέλου)
- Νόσο Crohn
- Καρκινώματα, το λέμφωμα, νεοπλάσματα
- Οξεία δηλητηρίαση από βαρέα μέταλλα
- Κυτταρική και ιστική καταστροφή, έμφραγμα του μυοκαρδίου
- Εγκυμοσύνη (από τον τρίτο μήνα μέχρι και 3 εβδομάδες μετά τον τοκετό)
- Μακροσφαιριναιμία Waldenström, αύξηση σφαιρινών ορού
- Υπερινωδογοναιμία (από οποιαδήποτε αιτία π.χ. εγκυμοσύνη, σακχαρώδη διαβήτη, τελικού σταδίου νεφρική ανεπάρκεια, καρδιακή νόσο, νοσήματα του κολλαγόνου, κακοήθειες)
- Νεφρίτιδα, νεφρωσικό σύνδρομο
- Υποξεία βακτηριακή ενδοκαρδίτιδα
- Αναιμία οξείας ή χρόνιας νόσου (η ΤΚΕ είναι αυξημένη στην αναιμία χρόνιας νόσου ακόμα και σε συνδυασμό με αναιμία από ανεπάρκεια σιδήρου όπου η ΤΚΕ είναι φυσιολογική και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη διαφοροδιάγνωση των δύο αυτών αναιμιών)
- Αιμολυτική αναιμία
- Ρευματοειδή αρθρίτιδα, ουρική αρθρίτιδα, αρθρίτιδα, ρευματική πολυμυαλγία
- Κροταφική (γιγαντοκυτταρική) αρτηρίτιδα
- Οστεομυελίτιδα
- Πόνο
- Υποθυρεοειδισμό και υπερθυρεοειδισμό
Φυσιολογική ΤΚΕ (όχι αυξημένη) βρίσκεται σε:
- Αληθή (vera) πολυκυτταραιμία, ερυθροκυττάρωση
- Δρεπανοκυτταρική αναιμία, HbC αιμοσφαιρινοπάθεια
- Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
- Υποϊνωδογοναιμία (από οποιαδήποτε αιτία)
- Ανεπάρκεια της πυροσταφυλικής κινάσης
- Κληρονομική σφαιροκυττάρωση
- Ανεπίπλεκτες ιογενείς λοιμώξεις και λοιμώδη μονοπυρήνωση
- Ενεργός νεφρική ανεπάρκεια με καρδιακή ανεπάρκεια
- Οξεία αλλεργία
- Πεπτικό έλκος
Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών (ΤΚΕ): Παράγοντες που την επηρεάζουν
- Η ηλικία (αύξηση της ΤΚΕ με την ηλικία).
- Το φύλο (οι γυναίκες έχουν υψηλότερες τιμές από τους άνδρες). Η ΤΚΕ μπορεί επίσης να αυξηθεί κατά τη διάρκεια της έμμηνου ρύσεως.
- Η παχυσαρκία (οι παχύσαρκοι για άγνωστο λόγο έχουν αυξημένες τιμές ΤΚΕ).
- Άλλα πιθανά (υπό συζήτηση) αίτια, όπως η θερμοκρασία του σώματος και η πρόσφατη λήψη τροφής, επηρεάζουν την τιμή της ΤΚΕ αυξάνοντάς τη, ενώ η λήψη ασπιρίνης και άλλων μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων (ΜΣΑΦ) πιθανότατα μειώνουν την ΤΚΕ.
- Φάρμακα που μπορούν να αυξήσουν την ΤΚΕ: δεξτράνη, ηπαρίνη, αντισυλληπτικά από του στόματος.
- Φάρμακα που μπορούν να μειώσουν την ΤΚΕ: λευκωματίνη, ασπιρίνη, κορτικοτροπίνη, κορτιζόνη, λεκιθίνη, στεροειδή.
Τεχνικά προβλήματα, όπως η αυξημένη θερμοκρασία του περιβάλλοντος του εργαστηρίου και η κλήση του εξεταστικού σωλήνα, ανωμαλίες των ερυθροκυττάρων (πχ μακροκυττάρωση), αύξηση του ινωδογόνου (πχ σε λοιμώξεις, φλεγμονές, κακοήθειες) θα μπορούσαν να αυξήσουν την ΤΚΕ.
Αντίθετα, καταστάσεις, όπως η μεγάλη αύξηση των λευκών αιμοσφαιρίων, η πολυερυθραιμία (αύξηση ερυθρών αιμοσφαιρίων), οι ανωμαλίες των ερυθροκυττάρων (πχ σφαιροκυττάρωση, ακανθοκυττάρωση, μικροκυττάρωση), οι διαταραχές των πρωτεϊνών (υποινωδογοναιμία, υπογαμμασφαιριναιμία, δυσπρωτεϊναιμία με υπερπηκτικότητα), η υπερλιπιδαιμία, αλλά και τεχνικά προβλήματα όπως η ανακίνηση του εξεταστικού σωλήνα κατά την διάρκεια της εξέτασης, ο κοντός εξεταστικός σωλήνας, η παρουσία πήγματος εντός του εξεταστικού σωλήνα θα μπορούσαν να μειώσουν την ΤΚΕ.
Ταχύτητα Καθίζησης Ερυθρών (ΤΚΕ): Χρησιμότητα στη διάγνωση ασθενειών και παθήσεων
Ρευματική πολυμυαλγία – Κροταφική αρτηρίτιδα – Ρευματοειδής αρθρίτιδα:
Η ΤΚΕ παραμένει ένα σημαντικό διαγνωστικό κριτήριο για την ρευματική πολυμυαλγία και την κροταφική αρτηρίτιδα. Η ρευματική πολυμυαλγία χαρακτηρίζεται από σοβαρό πόνο και δυσκαμψία του αυχένα, της ωμικής ή της πυελικής ζώνης, ενώ σε ορισμένους ασθενείς, τα συστηματικά συμπτώματα, όπως η αναιμία και ο πυρετός άγνωστου αιτιολογίας που συνοδεύονται από ανορεξία, κακουχία και απώλεια βάρους μπορούν να αποτελέσουν τα πρώιμα συμπτώματα της νόσου.
Η κροταφική αρτηρίτιδα χαρακτηρίζεται συνήθως από κεφαλαλγία και ευαισθησία του δέρματος του κρανίου, ευαίσθητη και πεπαχυσμένη κροταφική αρτηρία, οπτικές διαταραχές όπως περιοδική θόλωση της όρασης, βλεφαρόπτωση, διπλωπία, παροδική ή μόνιμη τύφλωση, διαλείπουσα χωλότητα λόγω αγγειίτιδας, με εμφάνιση κυρίως πόνου στους μασητήρες, στους μυς της κατάποσης, των άκρων και της γλώσσας, αλλά και συστηματικές εκδηλώσεις όπως αναιμία, πυρετό, απώλεια βάρους, αίσθημα κακουχίας και αύξηση της αλκαλικής φωσφατάσης.
Στη ρευματική πολυμυαλγία, η ΤΚΕ παρακολουθείται συχνά για να καθορίσει τον χρόνο λήψης και την δοσολογία της πρεδνιζόνης που απαιτείται για τον έλεγχο των συμπτωμάτων της νόσου. Σε ασθενείς με κροταφική αρτηρίτιδα που εμφανίζουν συνήθως υψηλή ΤΚΕ (> 55 mm / h) είναι απαραίτητο να ξεκινήσει άμεσα η αγωγή με στεροειδή ώστε να αποφευχθούν σοβαρές επιπλοκές όπως η τύφλωση ή το εγκεφαλικό επεισόδιο.
Η ΤΚΕ υπήρξε παραδοσιακά μια διαγνωστική παράμετρος για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, αλλά χωρίς να αποτελεί ένα από τα κύρια διαγνωστικά κριτήρια χρησιμοποιείται ως μέσο παρακολούθησης της πορείας της νόσου.
Ογκολογικά νοσήματα:
Η υψηλή ΤΚΕ συσχετίζεται με κακή πρόγνωση για διάφορους τύπους καρκίνου, συμπεριλαμβανομένων, της νόσου του Hodgkin, του γαστρικού καρκίνου, του καρκινώματος των νεφρικών κυττάρων, της χρόνιας λεμφοκυτταρικής λευχαιμίας, του καρκίνου του μαστού, του καρκίνου του παχέος εντέρου και του προστάτη. Σε ασθενείς με συμπαγείς όγκους μια ταχύτητα καθίζησης μεγαλύτερη από 100 mm ανά ώρα συνήθως υποδεικνύει μεταστατική νόσο, αλλά η χρήση της λόγω της μικρής ειδικότητας προτείνεται και εξακολουθεί να αποτελεί ένα εξαιρετικό προγνωστικό δείκτη (αλλά όχι και τον μοναδικό) πρώιμης υποτροπής για ασθενείς με νόσο του Hodgkin, ειδικά εάν η τιμή παραμένει αυξημένη μετά από χημειοθεραπεία ή δεν επανέρχεται στα φυσιολογικά επίπεδα, εντός έξι μηνών μετά την θεραπεία.
Διαφοροδιάγνωση σιδηροπενικής αναιμίας και αναιμίας της χρόνιας νόσου:
Η ΤΚΕ μπορεί να είναι χρήσιμη στη διαφοροδιάγνωση της σιδηροπενικής αναιμίας από την αναιμία της χρόνιας νόσου σε ασθενείς με χρόνια φλεγμονώδη νοσήματα, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, αφού και στις δύο περιπτώσεις μόνο η εξέταση των επιπέδων του σιδήρου και της φερριτίνης δεν καθιστούν εύκολη την διάκριση μεταξύ αυτών των δύο τύπων αναιμίας, την στιγμή που η φερριτίνη σαν πρωτεΐνη οξείας φάσης είναι ψευδώς αυξημένη σε φλεγμονώδη νοσήματα.
Έλεγχος για συστηματική νόσο ή νεοπλασία:
Δυστυχώς, η ΤΚΕ δεν είναι ούτε ευαίσθητη ούτε ειδική όταν χρησιμοποιείται σαν προληπτική εξέταση (screenig test) ανίχνευσης λοιμωδών νοσημάτων, νοσημάτων του κολαγόνου ή νεοπλασιών, αφού για παράδειγμα δεν αυξάνει σε έναν αριθμό λοιμωδών νοσημάτων (π.χ τυφοειδή πυρετό, ελονοσία, μονοπυρήνωση), σε αλλεργικές αντιδράσεις, στηθάγχη (σε αντίθεση με έμφραγμα του μυοκαρδίου), πεπτικό έλκος (σε αντίθεση με την ενεργή φλεγμονώδη νόσο του εντέρου) αλλά και σε μερικούς ασθενείς με κακοήθεις όγκους.
Αν και η ΤΚΕ μπορεί να είναι αυξημένη σε πολλούς τύπους καρκίνου, σπάνια μπορεί να ανακαλύψει ένα καρκίνο στα πρώιμα στάδια αφού την στιγμή της εύρεσης αυξημένης ΤΚΕ οι περισσότεροι ασθενείς θα έχουν ήδη μεταστάσεις.
Έλεγχος συγκεκριμένων λοιμώξεων:
Η ΤΚΕ έχει προταθεί ως διαγνωστική εξέταση για τον έλεγχο συγκεκριμένων λοιμώξεων, όπως την λοίμωξη που σχετίζεται με ορθοπεδικές προθέσεις (αν και δεν είναι τόσο ειδική και ευαίσθητη όσο η αναρρόφηση αρθρικού υγρού), τις παιδιατρικές διεισδυτικές βακτηριακές λοιμώξεις και τις γυναικολογικές φλεγμονώδεις νόσους της πυέλου έτσι ώστε να αξιολογηθεί αν απαιτείται αντιμικροβιακή θεραπεία.
Χρησιμότητα ως δείκτης νοσηρότητας σε άτομα τρίτης ηλικίας:
Η κλινική εκτίμηση σε συνδυασμό με την τιμή της ΤΚΕ θα επέτρεπε πιθανότατα τον προσδιορισμό ομάδων ασθενών στους οποίους η πιθανότητα νόσου ήταν αρκετά χαμηλή ή εύλογα υψηλή για την αποφυγή ενδεχομένως των περιττών εργαστηριακών εξετάσεων.