«Το ξύλο δεν βγήκε από τον παράδεισο», θα λέγαμε παραφράζοντας τον τίτλο της ελληνικής ταινίας, η οποία έδειχνε την καθολική αποδοχή του χαστουκιού ως μέσο συμμόρφωσης που φυσικά δεν σταματούσε στο χώρο του σχολείου.

Η Ana Aznar, Ανώτερη Λέκτορας Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Winchester με άρθρο της στο The Conversation αποδεικνύει το ξύλο δεν βγαίνει θα μπορούσε να δημιουργήσει μια κόλαση στην ψυχοσύνθεση των παιδιών, μιλώντας με ερευνητικά στοιχεία.

Τι αναφέρουν οι έρευνες

Για την ιστορία, το χαστούκισμα στα παιδιά κρίνεται παράνομο σε 63 χώρες του κόσμου. Η σωματική τιμωρία, όπως αυτή, εκτός από την αναποτελεσματικότητά της στη συμμόρφωση των παιδιών, βλάπτει και την ανάπτυξη των ανηλίκων και μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και την ενήλικη ζωή. Μια έρευνα που ανέλυσε μια σειρά μελετών για τη σωματική τιμωρία, όπως το χαστούκι, διαπίστωσε ότι, στην πραγματικότητα, αυτή η τιμωρία χειροτέρευε τη συμπεριφορά του παιδιού, αφήνοντας το παιδί με την απορία σχετικά με το τι έκανε λάθος. Συνεπώς, στο μέλλον θα υπακούει τους γονείς από φόβο και όχι επειδή μπορεί να ξεχωρίσει το λάθος από το σωστό.

Η τιμωρία με τη μορφή χειροδικίας, ακόμα και ήπια, βλάπτει ανεπανόρθωτα την ψυχοσύνθεση του παιδιού, εγείροντας προβλήματα συμπεριφοράς, κοινωνικοποίησης και ψυχικής υγείας σε όλη την παιδική και εφηβική ηλικία, όπως αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη και επιθετικές συμπεριφορές.

Από πού πηγάζουν οι βίαιες συμπεριφορές 

Το άγχος των γονιών μπορεί να εξηγήσει αυτή τη βίαιη συμπεριφορά προς τα παιδιά τους. Η σωματική χειροδικία είναι μια έκφραση του στρες, που συχνά εφαρμόζεται όταν οι γονείς δεν ξέρουν πώς να ελέγξουν τα παιδιά τους.

Έχοντας ως δεδομένο ότι η πανδημία αποτέλεσε μια αγχωτική περίοδος ειδικά για τις οικογένειες, η δρ. Ana Aznar μαζί με τους συναδέλφους της στο Πανεπιστήμιο του Winchester πραγματοποίησαν μια μελέτη κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ρωτήσαν 322 γονείς σχετικά με τα επίπεδα άγχους τους και τις πρακτικές πειθαρχίας που ακολουθούν.

Διαπιστώθηκε ότι λόγω του αυξημένου άγχους των γονέων, οι τιμωρητικές πρακτικές ήταν συχνότερες και σκληρότερες, γεγονός βέβαια που αποδεικνύεται και από την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας παγκοσμίως αυτή την περίοδο.

Ωστόσο, ορισμένοι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να πούμε κατηγορηματικά ότι το χαστούκι είναι αρνητικό για τα παιδιά. Ως εκ τούτου, υποστηρίζουν ότι οι πραγματικές επιπτώσεις του χαστουκίσματος στην ανάπτυξη των παιδιών ενδεχομένως να είναι υπερβολικές, παρά τα ερευνητικά ευρήματα που αποδεικνύουν το αντίθετο.

Τέλος, η δρ. Ana Aznar συνιστά άλλους πιο αποτελεσματικούς τρόπους συμμόρφωσης που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν οι γονείς, όπως η αφαίρεση ορισμένων προνομίων των παιδιών ή κάποιας αγαπημένης τους ασχολίας, όπως η αφαίρεση της κονσόλας βιντεοπαιχνιδιών του για το Σαββατοκύριακο.

Μήπως το παιδί σας έχει τικ; Οι λόγοι

Έχει εμφανίσει το παιδί σας τικ; Πού οφείλεται και πώς αντιμετωπίζεται.

Η Άρτεμις Γκίκα, Παιδονευρολόγος, Επιστημονική Συνεργάτις Τμήματος Παιδονευρολογίας Παίδων ΜΗΤΕΡΑ δίνει όλες τις απαντήσεις στους ανήσυχους γονείς.

Τα τικς είναι απότομες, επαναλαμβανόμενες, άρρυθμες, στερεότυπες κινήσεις ή/και ήχοι. Τα τικς διακρίνονται σε κινητικά και φωνητικά, απλά και σύνθετα. Τα απλά τικς είναι σύντομα σε διάρκεια και συνήθως περιλαμβάνουν μία μόνο ομάδα μυών. Τα σύνθετα τικς έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και περιλαμβάνουν συνδυασμό κινήσεων, οι οποίες συχνά δίνουν την εντύπωση ότι έχουν συγκεκριμένο σκοπό. Παρόλο που υπάρχει μεγάλη ποικιλία διαφορετικών τικς, κάποια παραδείγματα είναι τα εξής:

Απλά κινητικά τικς

• Ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων
• Ανασήκωμα των φρυδιών
• Τίναγμα του κεφαλιού
• Τέντωμα του λαιμού
• Ανασήκωμα των ώμων
• Σούφρωμα των χειλιών
• Διάφορες γκριμάτσες

Σύνθετα κινητικά τικς

• Αναπήδημα
• Αγγίγματα ή μικρά χτυπηματάκια σε αντικείμενα ή άλλα άτομα
• Τράβηγμα των ρούχων

Απλά φωνητικά τικς

•  Οποιοσδήποτε ήχος (ξερόβηχας, ρούφηγμα της μύτης, καθάρισμα του λαιμού, αναστεναγμός)

Σύνθετα φωνητικά τικς

• Ήχοι ζώων
• Φωνές
• Ηχολαλία (άμεση επανάληψη λέξεων που έχει πει κάποιος άλλος)
• Παλιλαλία (άμεση επανάληψη λέξεων που έχει πει το ίδιο το άτομο)
• Κοπρολαλία (μη κοινωνικά αποδεκτές λέξεις ή φράσεις που εκφράζονται αυτόματα και χωρίς εκλυτικό παράγοντα).

Τα τικς είναι ακούσια. Πολλές φορές και κυρίως όσον αφορά στα σύνθετα τικς, ακόμα και άτομα πολύ οικεία στο παιδί, όπως είναι οι γονείς, οι παιδίατροι και οι δάσκαλοι, έχουν δυσκολία να πιστέψουν ότι γίνονται παρά τη θέλησή του. Ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα παιδιά, μπορούν να καταστείλουν τα τικς για μικρό χρονικό διάστημα εάν τους ζητηθεί, μετά το τέλος του διαστήματος αυτού, όμως, τα τικς επανέρχονται.

Άλλα χαρακτηριστικά των τικς 

Η συχνότητά των τικς ποικίλλει στο ίδιο παιδί (δηλαδή είναι πιο συχνά κάποιες ώρες της ημέρας ή και για ολόκληρες χρονικές περιόδους εβδομάδων ή μηνών, οι οποίες μπορεί να ακολουθηθούν από περίοδο πλήρους ύφεσης, περίοδο επανεμφάνισης των τικς κ.ο.κ). Το είδος των τικς ποικίλλει στο ίδιο παιδί (δηλαδή το παιδί μπορεί να εμφανίζει διαφορετικά τικς για μια περίοδο ή ένα τικ που στην πορεία αντικαθίσταται από κάποιο άλλο).

Τα τικς είναι σε κάποιο βαθμό προκλητά. Ένα συνηθισμένο σενάριο, δηλαδή, είναι να επισκεφθούν οι γονείς με το παιδί κάποιον ειδικό γιατί το παιδί εμφανίζει κάποιο τικ στο σπίτι. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, το παιδί μπορεί να μην εμφανίσει το τικ γιατί, όπως αναφέρθηκε, έχει τη δυνατότητα να το καταστείλει. Εάν ο γιατρός συζητήσει για το συγκεκριμένο τικ μπροστά στο παιδί, το πιο πιθανό είναι ότι το παιδί, θα αρχίσει να το κάνει.

Αμέσως πριν την εκδήλωση ενός συγκεκριμένου τικ, τα παιδιά έχουν συχνά κάποιο πρόδρομο συναίσθημα. Τα μεγαλύτερα παιδιά συνήθως το περιγράφουν, ενδέχεται, δηλαδή, να πουν ότι «ανοιγοκλείνω τα μάτια γιατί με τσούζουν» ή «τεντώνω τον αυχένα μου γιατί πιάνεται» ή «βήχω γιατί ξεραίνεται ο λαιμός μου».

Είναι σημαντικό για τους γονείς και τους παιδιάτρους να γνωρίζουν ότι στις περιπτώσεις αυτές τα παιδιά δε λένε ψέματα. Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουν ότι πρόκειται για πρόδρομα συμπτώματα των τικς και όχι για συμπτώματα άλλων νοσημάτων όπως αλλεργίες, οφθαλμολογικά, ωτορινολαρυγγολογικά προβλήματα κλπ.

Τα τικς επιδεινώνονται σε γενικότερες περιόδους stress και άγχους. Όσον αφορά τη διακύμανση της συχνότητάς τους κατά τη διάρκεια της ημέρας, ορισμένοι γονείς παρατηρούν ότι τα τικς μειώνονται όταν το παιδί συγκεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Επίσης, κάποιοι γονείς αναφέρουν ότι τα τικς γίνονται πολύ έντονα τις απογευματινές ώρες όταν τα παιδιά βλέπουν τηλεόραση. Αυτό κάνει πάντα εντύπωση στους γονείς γιατί η ώρα αυτή είναι συνήθως ώρα χαλάρωσης για τα παιδιά. Η εξήγηση είναι ότι επειδή, όπως αναφέρθηκε, τα παιδιά μπορούν να καταστείλουν τα τικς για μικρά χρονικά διαστήματα, συνήθως «κρατιούνται» περισσότερο κατά τη διάρκεια της ημέρας όταν βρίσκονται στο σχολείο ή με φίλους. Κατά τις ώρες χαλάρωσης στο σπίτι, όμως, αφήνονται ελεύθερα και τα τικς επανέρχονται.

Σύνδρομο Tourette

Το σύνδρομο Tourette είναι κληρονομική νευρολογική διαταραχή, κύριο σύμπτωμα της οποίας είναι τα τικς. Στο σύνδρομο Tourette, τα τικς είναι χρόνια. Συγκεκριμένα, για να τεθεί η διάγνωση του συνδρόμου Tourette, θα πρέπει το παιδί να παρουσιάζει πολλαπλά κινητικά και τουλάχιστον ένα φωνητικό τικ για διάστημα τουλάχιστον ενός έτους, με την προϋπόθεση ότι, στο διάστημα αυτό, το παιδί δεν παρέμεινε χωρίς τικς για διάστημα μεγαλύτερο των 3 μηνών. Υπολογίζεται ότι περίπου 1 στα 100 παιδιά σχολικής ηλικίας εμφανίζει σύνδρομο Tourette.

Τα απλά, μεμονωμένα, παροδικά τικς, αυτά, δηλαδή, που ξεκινούν, σταματούν και ενδεχομένως επανεμφανίζονται, χωρίς όμως να πληρούν τις προϋποθέσεις για τη διάγνωση συνδρόμου Tourette είναι πολύ πιο συχνά και υπολογίζεται ότι εμφανίζονται τουλάχιστον στο 20% των παιδιών σχολικής ηλικίας. Το σύνδρομο Tourette είναι συχνότερο στα αγόρια.

Τα πρώτα τικς εμφανίζονται συνήθως σε παιδιά ηλικίας 5-7 χρόνων ενώ οι ηλικίες στις οποίες παρατηρούνται συνήθως με τη μεγαλύτερη ένταση και συχνότητα είναι μεταξύ 10 και 12 χρόνων.

Η πρόγνωση για τα παιδιά με τικς και σύνδρομο Tourette είναι καλή. Σε 1/3 των παιδιών τα τικς εξαφανίζονται πλήρως μετά την εφηβεία, σε 1/3 μειώνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό και μόνο 1/3 των παιδιών συνεχίζει να έχει σημαντικά τικς μετά την ηλικία των 15-18 χρόνων. Σε ορισμένα παιδιά το σύνδρομο Tourette συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές, όπως είναι οι εμμονές και η υπερκινητικότητα/ διάσπαση προσοχής, οι οποίες συχνά αποτελούν σημαντικότερο πρόβλημα για το παιδί και το περιβάλλον του απ’ ότι τα ίδια τα τικς.

Ο ακριβής παθοφυσιολογικός μηχανισμός που οδηγεί στην ανάπτυξη των τικς και του συνδρόμου Tourette δεν είναι γνωστός.

Είναι, όμως, σήμερα γνωστό ότι, αντίθετα με τις θεωρίες που επικρατούσαν στο παρελθόν, τα τικς δεν είναι ψυχολογική/ψυχιατρική αλλά αμιγώς νευρολογική διαταραχή. Παρόλο, δηλαδή που σε ορισμένες περιπτώσεις επιδεινώνονται από καταστάσεις όπως το άγχος, η βάση τους είναι οργανική και συγκεκριμένα σχετίζεται με διαταραχές νευρομεταβιβαστών, όπως είναι η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη, ουσιών, δηλαδή, που χρησιμοποιούν τα νευρικά κύτταρα για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Οι περιοχές του εγκεφάλου που φαίνεται ότι ενέχονται στην ανάπτυξη των τικς είναι τα βασικά γάγγλια και ο μετωπιαίος λοβός.

Όπως, ήδη, αναφέρθηκε τα τικς και το σύνδρομο Tourette είναι κληρονομικές διαταραχές. Η υπόθεση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι πολλοί γονείς παιδιών με τικς αναφέρουν ότι και αυτοί παρουσίαζαν τικς όταν ήταν παιδιά. Περιβαλλοντικά αίτια ενδέχεται, επίσης, να παίζουν ρόλο σε ορισμένες περιπτώσεις. Η πιο γνωστή θεωρία που συνδέει περιβαλλοντικά αίτια με την ανάπτυξη τικς είναι αυτή που αφορά στο ρόλο των στρεπτοκοκκικών λοιμώξεων.

Διάγνωση των τικς

Η διάγνωση των τικς είναι κλινική. Στη μεγάλη πλειοψηφία τους τα τικς στα παιδιά είναι ιδιοπαθή, δεν οφείλονται δηλαδή σε κάποιο άλλο υποκείμενο νευρολογικό νόσημα, με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι η νευρολογική εξέταση του παιδιού είναι τελείως φυσιολογική. Σε κάποιες περιπτώσεις και ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της διαταραχής σε κάθε παιδί, είναι απαραίτητο να γίνουν εξετάσεις για να αποκλειστεί η μικρή πιθανότητα κάποιου υποκείμενου νοσήματος ή η πιθανότητα να μην πρόκειται για τικς αλλά για άλλη κινητική διατατραχή (μυοκλονία, τρόμο, χορεία κλπ). Οι εξετάσεις αυτές, όπου χρειάζονται, είναι συνήθως αιματολογικές και πιο σπάνια απεικονιστικές (μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου) ή ηλεκτροφυσιολογικές (ηλεκτροεγκεφαλογράφημα).

Αντιμετώπιση των τικς και του συνδρόμου Tourette

Η αντιμετώπιση των τικς και του συνδρόμου Tourette είναι πολυπαραγοντική. Πρώτο βήμα, το οποίο είναι και αρκετό σε περιπτώσεις απλών, παροδικών τικς, είναι η ενημέρωση και πληροφόρηση των γονιών, του ίδιου του παιδιού αλλά και ατόμων του περιβάλλοντός του (εκπαιδευτικών, φίλων κλπ.) για τη φύση της διαταραχής, την καλή πρόγνωση αλλά και την αντιμετώπιση της. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της συζήτησης με ειδικούς (παιδιάτρους, παιδονευρολόγους κλπ.) αλλά και μέσω του διαδικτύου (www.tourettes-action.org.uk). Ως γενική αρχή, οι γονείς δεν πρέπει να μαλώνουν τα παιδιά για τα τικς ούτε να τους τα σχολιάζουν. Σε περιπτώσεις που τα τικς επιμένουν, η ψυχολογική υποστήριξη του παιδιού και η συμβουλευτική γονέων με τη βοήθεια ειδικών παιδοψυχολόγων έχει ιδιαίτερη σημασία. Η ψυχολογική υποστήριξη έχει ως στόχο την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης του παιδιού και την εύρεση τρόπων χαλάρωσης του stress. Με τη βοήθεια συμπεριφορικού τύπου παρέμβασης, τα παιδιά μαθαίνουν να αντικαθιστούν τα τικς με περισσότερο κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές και επιβραβεύονται για τις συμπεριφορές αυτές όταν τις επιτυγχάνουν. Επίσης τους δίνεται η δυνατότητα να έχουν “διαλείμματα” (time-outs) κατά τα οποία τους επιτρέπεται να εκδηλώνουν τα τικς. Η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών ελέγχονται καλά με τις μεθόδους που αναφέρθηκαν, χωρίς να χρειαστεί η λήψη φαρμάκων. Παρόλαυτα σε κάποιες περιπτώσεις τα τικς επιμένουν και επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού. Στις περιπτώσεις αυτές είναι δυνατή η φαρμακευτική καταστολή των τικς. Φάρμακα πρώτης γραμμής είναι η κλονιδίνη και η κλοναζεπάμη ενώ εάν και αυτά δεν ελέγξουν τα τικς, χρησιμοποιούνται σε δεύτερη φάση νευροληπτικά φάρμακα, όπως η ρισπεριδόνη.