Έχει σχήμα τραπεζίου, με στενότερο το κάτω τμήμα και φαρδύτερο το άνω, ενώ σε στεφανιαία διατομή έχει σχήμα «Η». Ιστολογικά, το τοίχωμα του κόλπου έχει τρία στρώματα από μέσα προς τα έξω: το βλεννογόνο του κόλπου, τη μυϊκή στιβάδα και τον ορογόνο χιτώνα, ενώ δε διαθέτει αδένες. Τόσο η μυϊκή στιβάδα, όσο και ο ορογόνος έχουν πλούσια αγγείωση και σημαντικά ποσά ελαστίνης – μίας πρωτεΐνης, που του δίνει ελαστικότητα. Ο ορογόνος αποτελεί επέκταση της ενδοπυελικής περιτονίας, η οποία αποτελεί το χώρισμα από τα γειτονικά όργανα της πυέλου.

Μυστικά του κόλπου της γυναίκας

Δεν υπάρχει πρότυπο, αναφορικά με το μέγεθος του κόλπου μίας γυναίκας. Το μέγεθος ποικίλλει σημαντικά, ανάλογα με την ηλικία. Άλλοι παράγοντες, που παίζουν ρόλο, είναι η συχνότητα των επαφών και η λήψη ορμονών.  Φυσιολογικό μήκος για την ενήλικη γυναίκα θεωρείται 6-8 εκ. για το πρόσθιο και 7-10 εκ. για το οπίσθιο τοίχωμα του κόλπου. Ο κόλπος είναι πολύ ελαστικό όργανο, και στον τοκετό διαστέλλεται ως και πάνω από 10 εκατοστά.

Αποφυγή της υπερβολικής χρήσης αντισηπτικών και καλλυντικών περιποίησης της περιγεννητικής περιοχής. Η κατάχρηση σαπουνιών και αντισηπτικών του κόλπου καταστρέφει τη φυσιολογική χλωρίδα και το pH της περιοχής, διαταράσσοντας δύο από τις άμυνες του κόλπου και του αιδοίου. Προτιμότερη είναι η καθημερινή περιποίηση με το κοινό σαπούνι του σώματος καθώς και η χρήση διαλύματος με χαμομήλι. Τα αντισηπτικά ή αντιβακτηριδιακά σκευάσματα θα πρέπει να περιορίζονται το πολύ σε 1-2 φορές, εβδομαδιαίως.

Η χρήση προβιοτικών γενικά συστήνεται, ιδιαίτερα στις χρονικές περιόδους, όπου η πιθανότητα λοίμωξης είναι αυξημένη, όπως τις ημέρες μετά την εμμηνορρυσία, στη ζέστη και υγρασία, στα καλοκαιρινά μπάνια ή έπειτα από τη συνουσία. Τα προβιοτικά περιέχουν μικρόβια της κολπικής χλωρίδας, συχνότερα διάφορα στελέχη του γαλακτοβάκιλου   (L. acidophilus, L. rhamnosus GR-1, L. fermentum RC-14). Η «επίστρωση» του κολπικού βλεννογόνου με αυτά τα μικρόβια εμποδίζει την ανάπτυξη των «ξένων» παθογόνων και προστατεύει από τις λοιμώξεις του κόλπου και του τραχήλου.

Μία συνήθης πρακτική των γυναικών, τα καλοκαίρια, είναι η χρήση του κολπικού ταμπόν. Το ταμπόν θεωρείται εστία μικροβίων από τη στιγμή της τοποθέτησής του, ανεξάρτητα από την υγιεινή της γυναίκας. Συνήθως, αποικίζονται με μίγμα μικροβίων του γεννητικού σωλήνα, ανάμεσα στα οποία κυρίαρχη θέση κατέχει ο σταφυλόκοκκος και ο στρεπτόκοκκος. Καταστροφική επιπλοκή θεωρείται το σύνδρομο της τοξικής καταπληξίας (Toxic Shock Syndrome) από τοξίνες αυτών των μικροβίων, σύμφωνα με τον ειδικό. Πέραν αυτής της σοβαρής επιπλοκής, τα ταμπόν συνδέονται και με τραχηλίτιδες, κολπίτιδες, ελκωτικές βλάβες στον κόλπο ή τα χείλη του αιδοίου. Η χρήση του ταμπόν για την απόλαυση του μπάνιου στη θάλασσα θα πρέπει να αποτρέπεται ρητώς, ακόμα και αν η ροή αίματος είναι ελαττωμένη. Με παρόμοιο τρόπο, θα πρέπει να αποφεύγεται η παρατεταμένη, είτε η επαναλαμβανόμενη εφαρμογή του. Αν η εμμηνορρυσία συμπίπτει με προγραμματισμένες διακοπές, θα πρέπει να συζητιούνται με το γυναικολόγο εναλλακτικές θεραπείες και η φαρμακευτική ρύθμιση του κύκλου.

Πολλές γυναίκες ρωτούν αν υπάρχουν ασκήσεις για τον κόλπο. Η απάντηση είναι πως ναι, και δεν είναι άλλες από τις ασκήσεις του πυελικού εδάφους ή ασκήσεις του Kegel, επειδή τις περιέγραψε ο Arnold Kegel, το 1948. Οι ασκήσεις αυτές ενδυναμώνουν τους ανελκτήρες μύες, οι οποίοι συνεργικά συνθέτουν το πυελικό έδαφος, το οποίο συγκρατεί και στηρίζει τα όργανα της πυέλου, ενώ συμμετέχει στους σφιγκτηριακούς μηχανισμούς της ουρήθρας και του πρωκτού. Οι ασκήσεις του Kegel, συστήνονται μετά τον τοκετό, αλλά και στις άτοκες γυναίκες. Η σύσφιξη των μυών υποβοηθά κατά τον τοκετό και προστατεύει τους σφιγκτήρες. Ο κόλπος διέρχεται μέσα από τον ηβοκοκκυγικό μυ, που αφορά στην πρόσθια μοίρα του πυελικού εδάφους. Η σύσπαση αυτού του τμήματος συμπιέζει τον κόλπο, προκαλώντας παρατεταμένη συστολή, δίνοντας ευχαρίστηση στη γυναίκα, κατά τη συνουσία. Ταυτόχρονα, υποβοηθά το σεξουαλικό σύντροφο, επειδή παρατείνει τη στυτική λειτουργία.

Τα συνθετικά εσώρουχα και τα στενά παντελόνια ή τα αθλητικά τύπου κολάν μπορεί να κολακεύουν τη γυναίκα, εντούτοις συνδέονται με συχνότερες μυκητιασικές λοιμώξεις και ουρολοιμώξεις. Ο λόγος είναι ότι αυξάνουν τη ζέστη και την υγρασία, παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη των μυκήτων του κόλπου. Το βέλτιστο είναι η περιοχή να διατηρείται κατά το δυνατόν δροσερή και στεγνή. Για το λόγο αυτό, συστήνεται η καθημερινή χρήση βαμβακερού, άνετου ρουχισμού, και μόνο η περιστασιακή εφαρμογή συνθετικών.

Το κάπνισμα, παρόλο που φαντάζει περίεργο, συνδέεται με την υγιεινή του κόλπου και του τραχήλου. Μολονότι έχουν διατυπωθεί πολυάριθμοί μηχανισμοί, ο σημαντικότερος φαίνεται πως είναι η ελαττωμένη «χημειόταξη», δηλαδή η μειωμένη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού σε κάποιο ξένο εισβολέα, η οποία σχετίζεται με το κάπνισμα. Έτσι, οι καπνίστριες γυναίκες έχουν συχνότερες κολπίτιδες, τραχηλίδες και δυσπλασίες του κόλπου ή του τραχήλου.

Η δυσπαρευνία (πόνος κατά τη συνουσία), συχνά, οφείλεται σε κολπίτιδα ή κολπική ξηρότητα. Η θεραπεία της λοίμωξης με αντιβιοτικά ή της κολπικής ξηρότητας με ορμόνες ή υποκατάστατα (φυτοοιστρογόνα) μπορεί να ανακουφίσει το σύμπτωμα και να επιτρέψει στη γυναίκα να απολαύσει τη συνουσία. Εναλλακτικά, μπορούν να εφαρμοστούν λιπαντικές ουσίες.

Η ατροφία του κόλπου στην εμμηνόπαυση εκδηλώνεται με κνησμό και ερεθισμό στον κόλπο και το αιδοίο, όπως ακριβώς μία κολπίτιδα, κατά την αναπαραγωγική ηλικία. Εντούτοις, οι καλλιέργειες του κολπικού επιχρίσματος είναι αρνητικές, διότι δεν εμπλέκεται παθογόνος μικροοργανισμός. Η θεραπεία συνιστά στην αποκατάσταση ή/και ενυδάτωση του βλεννογόνου του κόλπου. Η παραδοσιακή λύση ήταν η τοπική εφαρμογή οιστρογόνων. Πιο σύγχρονη, αλλά και ασφαλέστερη είναι η χρήση φυτο-οιστρογόνων, δηλαδή φυτικών ουσιών (ισοφλαβονοειδών), που μιμούνται τη δράση των οιστρογόνων, δίχως να έχουν κάποια χημική σχέση με αυτά.

Τα μυστικά του κόλπου και της περιγεννητικής περιοχής της γυναίκας είναι πολύ περισσότερα. Σε κάθε περίπτωση, χρήσιμο είναι η σύγχρονη γυναίκα να συμβουλεύεται το γυναικολόγο της.