Μολονότι, το άγχος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, οι περιπτώσεις εμφάνισής του σε καθημερινή βάση, κατά τις οποίες επηρεάζονται οι συνήθειες μας και η απόδοση μας σε επαγγελματικό, αλλά και προσωπικό επίπεδο, ονομάζονται αγχώδεις διαταραχές. Στην εμφάνιση αγχωδών διαταραχών, συμβάλλουν εξίσου ψυχολογικοί, κοινωνικοί και βιολογικοί παράγοντες.
Οι βασικοί τύποι των διαταραχών του άγχους είναι:
- Διαταραχή Πανικού
- Διαταραχή Πανικού με Αγοραφοβία
- Ειδικές Φοβίες
- Κοινωνική Φοβία
- Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή
- Μετατραυματική Διαταραχή Στρες
- Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
Αγχώδης διαταραχή και άγχος: Πώς να τα ξεχωρίσετε;
Το άγχος είναι πολύ συνηθισμένο συναίσθημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν νιώσει χαρακτηριστικά συμπτώματά του, όπως την ανάσα τους να επιταχύνεται, την καρδιά τους να χτυπά ξέφρενα και ένα έντονο αίσθημα ανασφάλειας και φόβου.
Τα συμπτώματα αυτά, όσο κι αν μοιάζουν απειλητικά, είναι φυσιολογικά. Είναι ο τρόπος που έχει ο οργανισμός για να προετοιμαστεί να παλέψει ή να ξεφύγει από μία κατάσταση, άνθρωπο ή συνθήκη που εκλαμβάνει ως απειλή. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο καρδιακός παλμός και η αναπνοή επιταχύνονται για να προωθηθεί οξυγονωμένο αίμα στους μυς που προετοιμάζονται για μάχη ή για τροπή σε φυγή. Το άγχος είναι επίσης κινητήριος δύναμη που μπορεί, λ.χ., να μας οδηγήσει εγκαίρως στη δουλειά, να μας ωθήσει να διαβάσουμε σκληρά για τις εξετάσεις ή να μας αποθαρρύνει από μια νυχτερινή βόλτα σε έναν έρημο δρόμο.
Πρακτικά αυτά σημαίνουν ότι όχι μόνο είναι φυσιολογικό να νιώθουμε άγχος, αλλά βοηθάμε και τον εαυτό μας. Τα δύσκολα αρχίζουν όταν απορρυθμίζονται οι εσωτερικοί μηχανισμοί αντίδρασης σε γεγονότα/ανθρώπους/συνθήκες που προκαλούν άγχος και αρχίζουν οι υπερβολικές αντιδράσεις ή οι αντιδράσεις σε λάθος στιγμές.
Στην πραγματικότητα, η σοβαρότητα των συμπτωμάτων και η ικανότητα του ατόμου να αντιμετωπίζει ό,τι του συμβαίνει ξεχωρίζουν το κοινό άγχος από τις αγχώδεις διαταραχές.
Αγχώδης διαταραχή και άγχος: Ποια είναι τα πιο συχνά συμπτώματα αγχώδους διαταραχής;
Υπερβολική ανησυχία
Είναι λογικό να ανησυχούμε όταν ένα αγαπημένο μας πρόσωπο αντιμετωπίζει μια ασθένεια ή όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια μεγάλη οικονομική δυσκολία. Ωστόσο, στην περίπτωση αγχώδους διαταραχής οι ανησυχίες είναι δυσανάλογες προς τις αιτίες που τις προκαλούν και πολλές φορές κάνουν την εμφάνισή τους ακόμη και σε απλές καθημερινές καταστάσεις που δεν φορτίζουν τον μέσο άνθρωπο.
Για να θεωρηθεί σύμπτωμα της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής (generalised anxiety disorder – GAD), η έντονη ανησυχία πρέπει να εμφανίζεται τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας για τουλάχιστον έξι μήνες και το άτομο να δυσκολεύεται να τη διαχειριστεί. Επίσης, η ανησυχία που χαρακτηρίζει τη ΓΑΔ οδηγεί συχνά σε αδυναμία συγκέντρωσης και ολοκλήρωσης των καθημερινών υποχρεώσεων.
Μόνιμη εγρήγορση
Το άγχος έχει σαν αποτέλεσμα να διεγείρεται υπερβολικά τμήμα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Σωματικές εκδηλώσεις της επίδρασης αυτής είναι οι γρήγοροι παλμοί της καρδιάς, η έντονη εφίδρωση (κυρίως στις παλάμες), το τρέμουλο των χεριών και η ξηροστομία. Όλα αυτά συμβαίνουν επειδή ο εγκέφαλος μπαίνει σε κατάσταση επιφυλακής και προετοιμάζει το σώμα να ανταποκριθεί σε μια επερχόμενη απειλή.
Αυτή η εγρήγορση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε πραγματικές καταστάσεις κινδύνου, ωστόσο δεν ωφελεί και μάλιστα είναι επιβλαβής όταν αποτελεί μέρος της καθημερινής ρουτίνας.
Αεικινησία
Η αδιάκοπη και νευρική κίνηση είναι ένδειξη αγχώδους διαταραχής κυρίως στα παιδιά και στους εφήβους. Τα άτομα που το βιώνουν το περιγράφουν σαν μια αίσθηση ότι βρίσκονται μόνιμα «στην τσίτα» ή νιώθουν ότι δεν μπορούν να παραμείνουν στην ίδια θέση για πολλή ώρα.
Κόπωση
Μία ακόμη πιθανή ένδειξη αγχώδους διαταραχής είναι το αίσθημα κόπωσης ακόμη και μετά από σύντομης διάρκειας ή ήπιας έντασης δραστηριότητες. Θεωρείται μάλιστα παράδοξη, καθώς το άγχος συνήθως ταυτίζεται με την υπερκινητικότητα και τη νευρικότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις η κόπωση εμφανίζεται μετά από μια κρίση άγχους, ενώ άλλες φορές είναι χρόνια.
Δυσκολία συγκέντρωσης
Μελέτη σε 157 παιδιά με αγχώδη διαταραχή υπέδειξε ότι πάνω από δύο στα τρία αντιμετώπιζαν δυσκολία συγκέντρωσης. Μια άλλη μελέτη, αυτή τη φορά σε ενήλικες με αγχώδη διαταραχή, έδειξε ότι σχεδόν το 90% αντιμετώπιζαν δυσκολία συγκέντρωσης. Μάλιστα, σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, όσο πιο σοβαρή ήταν η διαταραχή τόσο μεγαλύτερη ήταν η δυσκολία συγκέντρωσης.
Το άγχος μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία της λειτουργικής (ενεργής) μνήμης, της μνήμης που είναι υπεύθυνη για την βραχυπρόθεσμη απομνημόνευση. Αυτό πιθανώς εξηγεί την πτώση των επιδόσεων που παρατηρείται σε περιόδους έντονου άγχους.
Ευερεθιστότητα
Τα περισσότερα άτομα με αγχώδη διαταραχή παρουσιάζουν επίσης έντονη ευερεθιστότητα. Πρόσφατη μελέτη σε δείγμα 6.000 ενηλίκων, έδειξε ότι πάνω από το 90% των ανθρώπων με ΓΑΔ εκδηλώνουν ευερεθιστότητα κατά τις περιόδους που βιώνουν έντονο άγχος.
Δυσκολίες στον ύπνο
Οι διαταραχές του ύπνου συνδέονται στενά με τις αγχώδεις διαταραχές. Οι διακοπές του ύπνου μέσα στη νύχτα και η αϋπνία είναι τα δύο προβλήματα που βιώνουν συχνότερα τα άτομα με άγχος.
Σύμφωνα μάλιστα με μελέτη στην επιθεώρηση Journal of Abnormal Child Psychology, οι διαταραχές του ύπνου στην παιδική ηλικία μπορεί να «προβλέψουν» την εκδήλωση του άγχους στη μετέπειτα ζωή. Από τα 1.000 παιδιά που παρακολουθήθηκαν στο πλαίσιο της μελέτης, όσα αντιμετώπιζαν πρόβλημα αϋπνίας ήταν 60% πιο πιθανό να εκδηλώσουν αγχώδη διαταραχή μέχρι την ηλικία των 26 ετών.
Κρίσεις πανικού
Η διαταραχή πανικού είναι ένα συχνό είδος αγχώδους διαταραχής που χαρακτηρίζεται από τις γνωστές κρίσεις πανικού. Μια κρίση πανικού χαρακτηρίζεται από ένα ακατανίκητο αίσθημα φόβου και συνοδεύεται από ποικίλες σωματικές εκδηλώσεις όπως η ταχυπαλμία, η έντονη εφίδρωση, το τρέμουλο, η δύσπνοια, το σφίξιμο στο στήθος, η ναυτία κ.ά.
Υπολογίζεται ότι ποσοστό 22% των Αμερικανών θα εκδηλώσει κρίση πανικού κάποια στιγμή στη ζωή του, ωστόσο μόνο το 3% εξ αυτών εκδηλώνει κρίσεις πανικού τόσο συχνά ώστε να πληροί τα κριτήρια της διαταραχής πανικού.
Κοινωνική απομόνωση
Τα άτομα που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές τείνουν να αποφεύγουν τις κοινωνικές εκδηλώσεις, ανησυχούν για την κριτική που τυχόν θα τους ασκήσουν οι άλλοι, φοβούνται μήπως ντροπιαστούν μπροστά σε τρίτους και αποφεύγουν την πολυκοσμία λόγω του άγχους τους.
Αυτό το είδος κοινωνικού άγχους, όπως ονομάζεται, υπολογίζεται ότι απαντάται σε ποσοστό περίπου 12% των ενηλίκων στις ΗΠΑ.
Φοβίες
Ο ακραίος φόβος απέναντι σε πρόσωπα, πράγματα ή καταστάσεις (π.χ. αράχνες, μικροί χώροι) χαρακτηρίζεται ως φοβία και αποτελεί τυπική ένδειξη της αγχώδους διαταραχής.
Οι φοβίες συνήθως κάνουν την εμφάνισή τους σε μικρή ηλικία (παιδική, εφηβική) και είναι τόσο έντονες ώστε εμποδίζουν το άτομο να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητά του.
Αγχώδης διαταραχή και άγχος: Τύποι αγχώδους διαταραχής
Διαταραχή Πανικού
Χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες κρίσεις πανικού και έχει τα παρακάτω συμπτώματα, τα οποία διαρκούν τουλάχιστον ένα μήνα και επηρεάζουν έντονα την καθημερινότητα του ανθρώπου:
- Δύσπνοια ή πλάκωμα στο στήθος
- Ζάλη, αίσθημα αστάθειας, τάση για λιποθυμία
- Ταχυκαρδία
- Τρεμούλα
- Εφίδρωση
- Ναυτία
- Μούδιασμα / Μυρμήγκιασμα
- Αίσθημα ζέστης ή ρίγους
- Αποπροσωποποίηση
- Αποπραγματοποίηση
- Φόβος θανάτου
- Φόβος απώλειας ελέγχου
Διαταραχή Πανικού με Αγοραφοβία
Εκδηλώνεται σε καταστάσεις, όπου η διαφυγή θεωρείται δύσκολη, δεν υπάρχει διαθέσιμη βοήθεια σε περίπτωση ανάγκης. Το άτομο, που πάσχει από αυτήν τη διαταραχή, αποφεύγει τις παραπάνω καταστάσεις ή τις υπομένει με έκδηλη δυσφορία. Τα συμπτώματα σε αυτήν την περίπτωση διαρκούν τουλάχιστον 6 μήνες.
Ειδικές Φοβίες
Η κατάσταση που προκαλεί την φοβία, αποφεύγεται από τον ασθενή, ενώ το άγχος και ο φόβος δημιουργούν προβλήματα στην καθημερινότητα του. Μερικοί τύποι φοβιών είναι η ζωοφοβία, η φοβία φυσικού περιβάλλοντος, φοβία ενέσεων και αίματος και φοβία καταστάσεων όπως αεροπορικά ταξίδια, διάβαση γεφυρών και οδήγηση.
Κοινωνική Φοβία
Τα άτομα με κοινωνική φοβία βιώνουν έντονο φόβο για το πώς θα τους αντιμετωπίσουν και κρίνουν οι γύρω τους, όπως για παράδειγμα σε περίπτωση ομιλίας δημόσια σε επίσημες ή ανεπίσημες περιστάσεις ενώπιον άλλων ατόμων, ιδιαιτέρως αγνώστων. Αναπτύσουν αποφευκτικές τάσεις, καθώς ο φόβος αυτός τους προκαλεί έντονη δυσφορία. Η συμπτωματολογία της κοινωνικής φοβίας διαρκεί πάνω από 6 μήνες.
Γενικευμένη Αγχώδης Διαταραχή
Εκφράζεται με έντονο άγχος, ανησυχία, στρες και φόβο, που δεν μπορούν να θέσουν εύκολα υπό έλεγχο, και σχετίζεται συνήθως με την καθημερινότητα τους. Επιπλέον, το άτομο βιώνει:
- Νευρικότητα
- Αίσθημα αγωνίας
- Εύκολη κόπωση
- Δυσκολία συγκέντρωσης
- Ευερεθιστότητα
- Μυϊκή τάση
- Διαταραχές ύπνου
Μετατραυματική Διαταραχή Στρες
Το άτομο βίωσε ή ήταν μάρτυρας σε ένα γεγονός, στο οποίο υπήρξε πραγματικός ή επαπειλούμενος θάνατος, σοβαρός τραυματισμός, απειλή της σωματικής ακεραιότητας του εαυτού ή άλλων. Κατηγοριοποιείται σε οξεία, που εκδηλώνεται για λιγότερο από 3 μήνες, και σε χρόνια μετατραυματική διαταραχή στρες. Τα συμπτώματα, που βιώνει το άτομο είναι:
- Επαναλαμβανόμενες ανακλήσεις του γεγονότος
- Εφιάλτες σχετικά με το γεγονός
- Αίσθηση επαναβίωσης της εμπειρίας, παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις και αποσυνδετικά επεισόδια επαναβιώσεων
- Έντονη ψυχολογική ενόχληση, κατά την έκθεση σε εσωτερικές ή εξωτερικές νύξεις, παρόμοιες με το γεγονός.
- Προσπάθεια αποφυγής ερεθισμάτων
- Ανικανότητα ανάκλησης στιγμών του τραυματικού γεγονότος
- Μείωση του ενδιαφέροντος για κοινωνικές δραστηριότητες και χόμπι
- Αποξένωση
- Περιορισμένο εύρος συναισθημάτων
- Διαταραχές ύπνου
- Ευερεθιστότητα και εκρήξεις θυμού
- Δυσκολία στη συγκέντρωση
- Υπερεπαγρύπνηση
Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή
Χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς (καταναγκασμούς), που προκαλούν έντονη ενόχληση και παρεμποδίζουν σημαντικά τις καθημερινές δραστηριότητες.
Οι ιδεοληψίες είναι επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις και εικόνες, που βιώνονται σαν παρείσακτες και απρόσφορες. Το άτομο προσπαθεί να τις αγνοήσει, να τις καταστείλλει ή να τις εξουδετερώσει, καθώς αναγνωρίζει, ότι οι ιδεοληπτικές σκέψεις αποτελούν προϊόν του δικού του νου και δεν επιβάλλονται απ ́έξω.
Οι ψυχαναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή νοερές πράξεις, που το άτομο αισθάνεται αναγκασμένο να εκτελέσει σαν απάντηση μιας ιδεοληψίας ή σύμφωνα με κανόνες, που πρέπει να εφαρμοστούν αυστηρά. Αυτές οι συμπεριφορές αποβλέπουν στην αποτροπή ή τη μείωση της ενόχλησης ή στην αποτροπή κάποιου απευκταίου γεγονότος. Όμως δεν συνδέονται με ρεαλιστικό τρόπο με το γεγονός, που καλούνται να αποτρέψουν ή να εξουδετερώσουν. Στην πορεία της διαταραχής το άτομο αναγνωρίζει, ότι οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί είναι υπερβολικοί και παράλογοι.
Εάν βιώνετε κάποια από τις παραπάνω καταστάσεις, επικοινωνείστε με κάποιον ειδικό (ψυχολόγο, ψυχίατρο), ώστε να σας καθοδηγήσει, και μετά από διάγνωση, να επιλέξει την κατάλληλη θεραπεία για εσάς.
Αγχώδης διαταραχή και άγχος: Τι μπορείτε να κάνετε;
Ευτυχώς υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστούν οι αγχώδεις διαταραχές. Μέθοδοι που μπορεί να αποδώσουν είναι:
- Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής: Όπως η αποφυγή της καφεΐνης, η συστηματική γυμναστική και η αποφυγή φαρμάκων ή ουσιών που μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα άγχους.
- Τεχνικές χαλάρωσης: Όπως ο διαλογισμός, οι βαθιές ανάσες, η ενσυνειδητότητα (mindfulness) και οι τεχνικές που καταπραΰνουν τη μυϊκή ένταση και παρέχουν χαλάρωση.
- Μέθοδοι ψυχολογικής υποστήριξης: Όπως η γνωστική (ή γνωσιακή) συμπεριφορική θεραπεία και η ελεγχόμενη έκθεση στο φοβικό αντικείμενο. Η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία διδάσκει στο άτομο να σκέπτεται και να συμπεριφέρεται με διαφορετικό τρόπο, ώστε να επαναδιαμορφώσει τις σκέψεις που του προκαλούν άγχος. Όσον αφορά την έκθεση στο φοβικό αντικείμενο, αυτή γίνεται υπό την καθοδήγηση του θεραπευτή και βοηθάει τους πάσχοντες να μάθουν σταδιακά να αντέχουν το φοβικό αντικείμενό τους και να ελέγχουν την αγωνία που νιώθουν.
- Φαρμακευτική αγωγή: Στους ασθενείς μπορεί να χορηγηθεί από τον ψυχίατρο αγχολυτική και ηρεμιστική θεραπεία, όπως φάρμακα της οικογένειας των βενζοδιαζεπινών ή των αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs).