Πολλοί άνθρωποι έχουν την τάση να κάνουν δίαιτα και να χάνουν πολλά κιλά και λίγο αργότερα να τα ξανακερδίζουν.

Αρκετοί είναι οι διαιτολόγοι που πιστεύουν ότι η επανειλημμένη απώλεια και επανάκτηση βάρους, γνωστή ως ανακύκλωση βάρους (weight cycling) ή δίαιτα γιο-γιο χαλάει τον μεταβολισμό και μπορεί να έχει παρενέργειες για την καρδιά, ωστόσο δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ειδικών.

Οι δίαιτες γιο-γιο

Η ιδέα ότι οι επαναλαμβανόμενες δίαιτες δυσκολεύουν την απώλεια βάρους εξερευνήθηκε για πρώτη φορά το 1989 από τον Kelly Brownell, καθηγητή ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας της Ιατρικής Σχολής o οποίος εισήγαγε τον όρο “δίαιτα γιο-γιο”.

Ο Brownell άφησε σε κλουβιά αρουραίων γευστικές τροφές οι οποίες διέφεραν από τη συνήθη τροφή τους και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να γίνουν τα τρωκτικά παχύσαρκα μέσα σε 45 ημέρες. Στη συνέχεια τοποθέτησε τις παλιές τους τροφές τους στα κλουβιά και οι αρουραίοι έχασαν το υπερβολικό βάρος τους μέσα σε 21 ημέρες. Το πείραμα επαναλήφθηκε αλλά αυτή τη φορά τα ποντίκια χρειάστηκαν μόλις 14 ημέρες για να γίνουν παχύσαρκα. Όταν και πάλι επανήλθαν στην κανονική τους διατροφή, έπρεπε να περάσουν υπερδιπλάσιες μέρες (46) για να χάσουν το επιπλέον βάρος τους.

Το συμπέρασμα του πειράματος ήταν ότι οι επαναλαμβανόμενες απώλειες βάρους μπορεί να οδηγούν σε αρνητικές βιολογικές αλλαγές στο σώμα.

Ο Brownell, ανέφερε ότι πολλοί άνθρωποι αδυνατούν να χάσουν βάρος, ακόμα και όταν καταναλώνουν μόνο 900 θερμίδες την ημέρα, και γι’ αυτό μπορεί να οφείλεται ότι στο παρελθόν έκαναν αρκετές δίαιτες γιο-γιο με αποτέλεσμα να χαλάσουν το μεταβολισμό τους. Έτσι συμβούλευσε: “Μην ξεκινήσετε μια δίαιτα, εκτός αν το κίνητρό σας είναι σοβαρό και θα ακολουθήσετε ένα σωστό πρόγραμμα αλλαγών του τρόπου ζωής που θα προάγει την μόνιμη απώλεια βάρους”.

Έκτοτε έγιναν διάφορες μελέτες για το αν πράγματι η απώλεια και η επαναπρόσληψη βάρους, μεγάλη ή μικρή (από τρία μέχρι 20 κιλά) δυσκολεύουν το αδυνάτισμα, αλλά δεν υπήρξε ομοφωνία για το αν υπάρχουν παρενέργειες στους βιολογικούς μηχανισμούς του σώματος. Για παράδειγμα, το 1994 μια μελέτη (Atkinson et al.) δεν έδειξε ότι υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία από την “ανακύκλωση βάρους”.

Παρακάτω παρουσιάζονται τρεις πρόσφατες μελέτες γι’ αυτό το θέμα οι οποίες, ωστόσο, δεν καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα.

Οι νέες μελέτες

Οι αυξομειώσεις βάρους επιβαρύνουν την καρδιά στις γυναίκες.

Μια μελέτη που έγινε μεταξύ μετεμμηνοπαυσιακών γυναικών οι οποίες είχαν φυσιολογικό σωματικό βάρος κατά την έναρξή της έδειξε ότι η επανειλημμένη απώλεια και επανάκτηση του βάρους, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο θανάτου από καρδιακή νόσο. Η μελέτη αυτή παρουσιάστηκε σε επιστημονικό συνέδριο της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας το 2016.

“Υπήρξαν στο παρελθόν αντιφατικά αποτελέσματα σχετικά με τους κινδύνους για την υγεία εξαιτίας της ανακύκλωσης βάρους αλλά αποτελεί σήμερα μια αναδυόμενη ανησυχία», δήλωσε ο Somwail Rasla, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Brown, και επικεφαλής της μελέτης.

Οι ερευνητές ταξινόμησαν το αυτο-αναφερόμενο ιστορικό βάρος 158.063 γυναικών σε τέσσερις κατηγορίες: σταθερό βάρος, σταθερή άνοδος βάρους, διατήρηση της απώλειας βάρους, και αυξομειώσεις βάρους. Η διάρκεια παρακολούθησης ήταν 11,4 χρόνια και τα αποτελέσματα ήταν:

Οι γυναίκες με “κανονικό βάρος” κατά την έναρξη της μελέτης που έχασαν και ανέκτησαν το βάρος τους είχαν 3,5 φορές υψηλότερο κίνδυνο για αιφνίδιο καρδιακό θάνατο από ό, τι οι γυναίκες των οποίων το βάρος παρέμεινε σταθερό.

«Περισσότερη έρευνα είναι απαραίτητη πριν γίνουν οποιεσδήποτε συστάσεις για την κλινική φροντίδα σχετικά με τους κινδύνους της “ανακύκλωσης βάρους”, δεδομένου ότι τα αποτελέσματα αυτά ισχύουν μόνο για μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες και όχι για τις νεότερες ηλικίας γυναίκες ή άνδρες,” είπε ο Rasla.

Δεν χαλάει ο μεταβολισμός

Μια άλλη μελέτη που έγινε από το Κέντρο Έρευνας του Καρκίνου Fred Hutchinson, στο Σιατλ, και δημοσιεύθηκε το 2016 στο περιοδικό Metabolism βρήκε ότι οι δίαιτες γιο-γιο δεν «χαλάνε» μακροπρόθεσμα τον μεταβολισμό και δεν μειώνουν τη μελλοντική ικανότητα για αδυνάτισμα.

«Το ιστορικό αποτυχημένων προσπαθειών αδυνατίσματος δεν πρέπει να αποθαρρύνει ένα άτομο από τις μελλοντικές προσπάθειες να χάσει τα περιττά κιλά του, ούτε ακυρώνει τον ρόλο που παίζουν η υγιεινή διατροφή και η συστηματική φυσική δραστηριότητα στον επιτυχημένο έλεγχο του σωματικού βάρους», δήλωσε η επικεφαλής  της μελέτης, Anne McTiernan ερευνήτρια στον Τομέα της Πρόληψης του Καρκίνου στο Fred Hutchinson.

Οι ερευνητές παρακολούθησαν 439 υπέρβαρες ή παχύσαρκες γυναίκες, ηλικίας 50-75 ετών, οι οποίες έκαναν καθιστική ζωή. Τις χώρισαν σε τέσσερις ομάδες: η πρώτη έκανε μόνο δίαιτα, η δεύτερη έκανε μόνο γυμναστική (κυρίως περπάτημα), η τρίτη δίαιτα και γυμναστική και η τέταρτη ήταν η ομάδα ελέγχου (δεν άλλαξε τίποτα στον τρόπο ζωής της).

Οι ερευνητές κατέγραψαν λεπτομερώς το ατομικό ιστορικό των γυναικών, διαπιστώνοντας ότι περίπου το 20% είχε ιστορικό μεγάλων αυξομειώσεων του σωματικού βάρους, καθώς είχε χάσει πάνω από 10 κιλά τουλάχιστον τρεις φορές στη ζωή της. Οι εθελόντριες που είχαν χάσει τα περισσότερα κιλά, τις περισσότερες φορές στη ζωή τους, ζύγιζαν κατά μέσον όρο 10 κιλά παραπάνω από τις υπόλοιπες κατά την έναρξη της μελέτης.

Έπειτα από έναν χρόνο, όσες γυναίκες έκαναν μόνο δίαιτα ή δίαιτα σε συνδυασμό με γυμναστική έχασαν, κατά μέσον όρο, το 10% του αρχικού σωματικού βάρους τους, που ήταν και ο στόχος του όλου προγράμματος. Δεν υπήρχε διαφορά στην ικανότητα απώλειας βάρους μεταξύ των γυναικών που είχαν ξαναχάσει βάρος στο παρελθόν και εκείνων που για πρώτη φορά στη ζωή τους έκαναν δίαιτα. Επιπλέον, δεν υπήρξε διαφορά στον τρόπο με τον οποίο αδυνάτισαν όσες έκαναν δίαιτα ή δίαιτα και γυμναστική, καθώς όλες έχασαν παρόμοια ποσοστά σωματικού λίπους.

Παρόμοιες αλλαγές λόγω του αδυνατίσματος παρατηρήθηκαν στην αρτηριακή πίεση, την ευαισθησία στην ινσουλίνη και στις συγκεντρώσεις στο αίμα ορισμένων ορμονών, όπως είναι η λεπτίνη που προκαλεί αίσθημα κορεσμού της πείνας και η αδιπονεκτίνη η οποία ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου.

Η McTiernan εκτίμησε ότι τα ευρήματα είναι σημαντικά διότι θα ενθαρρύνουν όσους έχουν περιττά κιλά να συνεχίσουν την προσπάθειά τους για αδυνάτισμα.

To μαθηματικό μοντέλο. Σύμφωνα με μια άλλη μελέτη, θεωρητική αυτή τη φορά, που θα δημοσιευτεί στο περιοδικό Evolution, Medicine and Public Health από ερευνητές των πανεπιστημίων Μπρίστολ και Έξετερ της Βρετανίας, οι αλλεπάλληλες αυστηρές δίαιτες που αποτυγχάνουν με αποτέλεσμα να λαμβάνονται και πάλι τα χαμένα κιλά, καταλήγουν σε αυξημένο βάρος διότι ενεργοποιείται ένας πρωτόγονος μηχανισμός διαφύλαξης θερμίδων.

Οι ριζικές αλλαγές στην κατανάλωση φαγητού κάνουν τον εγκέφαλο να νομίζει ότι τα αποθέματα τροφής άλλοτε είναι επαρκή και άλλοτε όχι, κι έτσι προετοιμάζεται για έναν δυνητικά επερχόμενο λιμό δίνοντας στον οργανισμό το μήνυμα να αποθηκεύσει έξτρα λίπος. Ο ίδιος μηχανισμός είναι αυτός που κάνει ορισμένα πουλιά να παχαίνουν πριν μπει ο χειμώνας, λένε οι ερευνητές.

Με βάση τις παρατηρήσεις τους, οι επιστήμονες δημιούργησαν το μαθηματικό μοντέλο ενός ζώου που ξέρει πότε υπάρχει αφθονία και πότε περιορισμός φαγητού, αλλά δεν ξέρει πότε ακριβώς θα αλλάξουν τα πράγματα, επομένως πρέπει να μάθει να προσαρμόζεται στις συνθήκες. Το μοντέλο έδειξε πως όταν η τροφή περιορίζεται συχνά (όπως συμβαίνει με τις αλλεπάλληλες δίαιτες), το ζώο που θα έχει τις περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης είναι αυτό που αυξάνει το σωματικό βάρος του ανάμεσα σε δύο περιόδους πείνας (όταν το φαγητό είναι άφθονο).

«Το εκπληκτικό είναι ότι το μοντέλο μας προέβλεψε πως αυτό το ζώο θα παχύνει περισσότερο απ’ όσο ένα άλλο το οποίο έχει πάντα μία σταθερή πρόσληψη τροφής, ακόμα κι αν αυτή ήταν αυξημένη», δήλωσε ο επικεφαλής ερευνητής Andrew Higginson, λέκτορας ψυχολογίας στο Έξετερ. «Το εύρημα αυτό είναι ό,τι ακριβώς βλέπουμε σε όσους κάνουν συχνά μια παροδική αυστηρή δίαιτα και ξαναπαχαίνουν. Και υποδηλώνει πως όταν ξέρει ο οργανισμός ότι η παροχή φαγητού είναι αξιόπιστη, δεν υπάρχει ανάγκη να αποθηκεύει λίπος για προληπτικούς λόγους».

«Η λύση είναι να προσπαθεί κανείς να αδυνατίσει σιγά-σιγά αλλά σταθερά», ανέφερε ο Higginson.