Στρες είναι η κατάσταση της απειλούμενης ή διαταραγμένης ομοιόστασης του οργανισμού, η διατάραξη της ισορροπίας του οργανισμού στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει ένα στρεσογόνο ερέθισμα. Όταν το άτομο εκτίθεται σε στρεσογόνα ερεθίσματα διεγείρεται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα με αποτέλεσμα να εκκρίνονται κατεχολαμίνες οι οποίες διεγείρουν το ΚΝΣ οπότε ο οργανισμός βρίσκεται σε εγρήγορση. Το σύστημα του στρες αλληλεπιδρά με όλα τα υπόλοιπα ομοιοστατικά συστήματα του οργανισμού, όπως είναι το ενδοκρινικό, το μεταβολικό, το αναπαραγωγικό, ανοσοποιητικό, το γαστρεντερικό. Το στρες αφαιρεί ενέργεια απ’ όλα τα συστήματα του οργανισμού π.χ. παιδιά με σοβαρή αγχωτική διαταραχή, αποτέλεσμα χρόνιου στρες δεν αναπτύσσονται κανονικά ή μπορεί να γίνουν παχύσαρκα.
Στρες: Ψυχοσωματικά συμπτώματα που αποκαλύπτουν την ύπαρξη του
Τα σωματικά συμπτώματα που προκαλούνται λόγω στρες και δεν οφείλονται σε οργανικά ή παθολογικά αίτια ονομάζονται ψυχοσωματικά. Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα δηλώνουν είτε ψυχολογικές συγκρούσεις του ατόμου είτε αποτελούν τη σωματοποιημένη εξωτερίκευση συναισθημάτων.
Τα πιο συνηθισμένα ψυχοσωματικά συμπτώματα
- Εφίδρωση
- Ταχυκαρδία
- Ξηροστομία
- Ταχύπνοια
- Σιελόρροια
- Υπεραερισμός
- Σπαστική κολίτιδα
- Καούρα
- Στομαχόπονος
- Συχνουρία
- Επιτακτική ανάγκη για ούρηση
- Πονοκέφαλοι
- Ημικρανίες
- Ζαλάδες
- Διαταραχές μνήμης
- Ανορεξία
- Βουλιμία
- Αδηφαγία
- Δυσκαταποσία
- Σφίξιμο των δοντιών
- Σεξουαλικά προβλήματα
- Aϋπνία
Στρες: Η παθολογία των ψυχοσωματικών διαταραχών
Η παθολογία των ψυχοσωματικών διαταραχών αφορά ένα σωματικό όργανο π.χ. το στομάχι ή μια σωματική λειτουργία π.χ. την αναπνοή, δηλαδή όργανα και λειτουργίες που ελέγχονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Η συμπαθητική αντίδραση είναι αυξημένη σε περιόδους στρες και ελαττωμένη σε περιόδους κατάθλιψης. Είναι αμφισβητήσιμη η ιδέα ότι αλλαγές και αλλοιώσεις που δημιουργούνται από τέτοιες αντιδράσεις του οργανισμού μπορεί να εξελιχθούν σε μόνιμες ανατομοπαθολογικές καταστάσεις.
Βέβαια, αν το στρες διαρκέσει για πολύ χρόνο, τότε υπάρχει μια χρόνια απόκλιση των ρυθμιστικών συστημάτων από το μέσο κανονικό επίπεδο λειτουργίας. Σ’ αυτήν την περίπτωση κάνουν την εμφάνισή τους ψυχοσωματικές διαταραχές όπως βρογχικό άσθμα, νευροδερματίτιδα, υπερθυρεοειδισμός, υπέρταση, πεπτικό έλκος κλπ. Οι ψυχοσωματικές διαταραχές μπορεί να έχουν ήπιες έως σοβαρές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής ενός ατόμου, από την επιρροή στην κανονική λειτουργική ικανότητα μέχρι την πρόκληση ψυχολογικών διαταραχών.
Στρες: Όταν πηγάζει από τον εργασιακό χώρο
Όταν η πίεση στο χώρο εργασίας φτάνει σε υπερβολικά επίπεδα και διαρκεί για πολύ χρόνο, οι άνθρωποι διαπιστώνουν την ύπαρξη μιας απειλής για την ευημερία ή τα συμφέροντά τους και στη συνέχεια, βιώνουν συναισθήματα όπως φόβο, θυμό ή άγχος. Το εργασιακό άγχος μπορεί να οριστεί ως η βλαβερή σωματική και συναισθηματική αντίδραση, που παρατηρείται, όταν οι εργασιακές απαιτήσεις δεν ταιριάζουν με τις ικανότητες, τους πόρους ή τις ανάγκες του εργαζομένου.
Το εργασιακό άγχος μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες ή ακόμα και τραυματισμούς. Είναι μια αρνητική και δυσάρεστη κατάσταση, η οποία παρατηρείται, όταν ένα άτομο αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις ή τις πιέσεις που του έχουν επιβληθεί.
Παράγοντες που ενισχύουν το εργασιακό στρες:
- ασήμαντα, μονότονα καθήκοντα
- έλλειψη ποικιλίας
- δυσάρεστα καθήκοντα
- πολλή ή λίγη εργασία
- εργασία υπό χρονικές πιέσεις
- αυστηρά και μη ευέλικτα προγράμματα εργασίας
- πολλές και μοναχικές ώρες
- μη προγραμματιζόμενο ωράριο
- κακοσχεδιασμένο πρόγραμμα βαρδιών
- μη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων
- έλλειψη ελέγχου
Στρες: Επίδραση στις ορμόνες του οργανισμού μας
Σε «δύσκολες» περιόδους κατά τις οποίες το άτομο δέχεται την παρατεταμένη επίδραση στρεσογόνων παραγόντων, παρατηρείται διαταραχή της ομοιόστασης του οργανισμού στην προσπάθειά του να αντιμετωπίσει τα στρεσογόνα ερεθίσματα που συνίσταται σε αλλαγή στην ψυχοφυσιολογία του οργανισμού. Η νευροορμονική ανταπόκριση του οργανισμού στο στρες συνίσταται στην αύξηση των επιπέδων της κορτιζόλης στον οργανισμό, της αδρεναλίνης και άλλων ορμονών του στρες.
Όταν ένα άτομο βιώνει χρόνιο στρες, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει χρόνια απόκλιση των ρυθμιστικών συστημάτων του οργανισμού από το μέσο κανονικό επίπεδο λειτουργίας με αποτέλεσμα να εμφανίζει υπερκορτιζολαιμία. Το χρόνιο στρες προσαρμόζει και την όρεξη και την πρόσληψη τροφής με αποτέλεσμα η ημερήσια θερμιδική πρόσληψη να υπερβαίνει το φυσιολογικό και η ενεργειακή δαπάνη να μειώνεται καθώς το στρες επηρεάζει όλες τις συμπεριφορές υγείας μεταξύ των οποίων και την άσκηση, όπου παρατηρείται μείωση της συνολικής φυσικής δραστηριότητας του ατόμου.
Στρες: Πώς συμβάλλει στην αύξηση βάρους;
Το στρες επηρεάζει τις διατροφικές συνήθειες προάγοντας συμπεριφορές, όπως η συναισθηματική υπερφαγία, η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη και κατανάλωση λιγότερων λαχανικών και φρούτων. Οι τροφές που είναι πλούσιες σε αλάτι και λιπαρά είναι πιο εύγευστες με αποτέλεσμα να έχουν εθιστική επίδραση καθώς διεγείρονται τα συστήματα ανταμοιβής στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα να ενισχύεται η συνεχής επιλογή τέτοιων τροφίμων.
Μ’ αυτόν τον τρόπο λοιπόν εθίζεται ο οργανισμός σε τροφές υψηλής θερμιδικής αξίας αλλά χαμηλής διατροφικής αξίας. Παρατηρείται λοιπόν αυξημένη κατανάλωση γλυκών και λιπαρών τροφών από άτομα που θέλουν να κατευνάσουν αρνητικά συναισθήματα γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του σωματικού βάρους.
Στρες: 6 ακόμη τρόποι με τους οποίους επηρεάζει τον οργανισμό μας
Κεντρικό νευρικό σύστημα και ενδοκρινικό σύστημα
Το κεντρικό νευρικό μας σύστημα (ΚΝΣ) είναι υπεύθυνο για τις αντιδράσεις του οργανισμού μας σε παράγοντες που αυξάνουν το στρες. Στέλνει αμέσως εντολές στο υπόλοιπο σώμα για το τι πρέπει να γίνει, και διαχειρίζεται κάθε είδους “απειλητική” κατάσταση, και εκκρίνει αδρεναλίνη και κορτιζόλη. Όταν η απειλή εξουδετερωθεί, τότε το ΚΝΣ στέλνει εντολή σε όλα τα υπόλοιπα συστήματα να επανέλθουν στο φυσιολογικά—έτσι πρέπει να συμβαίνει, τουλάχιστον. Αν το ΚΝΣ αποτύχει να επανέλθει σε μια ουδέτερη κατάσταση, ή αν ο παράγοντας που προκαλεί στρες δεν εξουδετερωθεί/εξαφανιστεί, τότε το σώμα μας αρχίζει να υποφέρει. Τα πιο κοινά συμπτώματα του χρόνιου στρες είναι η ευερεθιστότητα, το αυξημένο άγχος και η κατάθλιψη. Μπορεί να έχουμε πονοκεφάλους ή αϋπνία, και μπορεί να επηρεάσει άλλα προβλήματα όπως η υπερφαγία και άλλες διατροφικές διαταραχές, ο αλκοολισμός και η κατάχρηση ουσιών, αλλά και ο κοινωνικός εγκλεισμός.
Καρδιαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα
Οι ορμόνες του στρες επηρεάζουν και το καρδιαγγειακό και αναπνευστικό σύστημα. Κατά την αντίδραση του οργανισμού σε κάποιον στρεσογόνο παράγοντα, αναπνέουμε ταχύτερα, ώστε να παρέχουμε στον εγκέφαλό μας οξυγόνο και αίμα σε μεγαλύτερες ποσότητες. Για τα άτομα που πάσχουν από παθήσεις του αναπνευστικού, όπως το άσθμα, το στρες μπορεί να κάνει την αναπνοή σας αρκετά δύσκολη. Η καρδιά μας, επίσης, αρχίζει να χτυπάει ταχύτερα. Οι ορμόνες του στρες κάνουν τα αιμοφόρα αγγεία να συσφίγγονται, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση. Αν, λοιπόν, αντιμετωπίζουμε χρόνιο στρες, η καρδιά μας αναγκάζεται να δουλεύει υπερωρίες για πολύ καιρό, αυξάνοντας τον κίνδυνο υπέρτασης, καθώς και προβλημάτων της καρδιάς και των αιμοφόρων αγγείων.
Πεπτικό σύστημα
Όταν βιώνουμε στρες, το συκώτι μας παράγει επιπλέον γλυκόζη, για να μας παρέχει περισσότερη ενέργεια, ώστε να μπορούμε να δράσουμε. Όση γλυκόζη δεν χρησιμοποιηθεί, απορροφάται ξανά από τον οργανισμό. Όταν πάσχουμε, λοιπόν, από χρόνιο στρες, η πληθώρα γλυκόζης αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2. Επιπλέον, οι ορμόνες, η γρήγορη αναπνοή και οι αυξημένοι παλμοί της καρδιάς μπορεί να ταράξουν το πεπτικό σύστημα, αυξάνοντας τις πιθανότητες παλινδρόμησης. Αν, πάλι, έχετε έλκος, το στρες θα κάνει τα συμπτώματά του να επιδεινωθούν. Άλλα πιθανά συμπτώματα είναι η ναυτία, ο εμετός ή ο πόνος στο στομάχι. Τέλος, το στρες μπορεί να επηρεάσει το πώς ο οργανισμός μας επεξεργάζεται τις τροφές, και πώς μετακινούνται στον γαστρεντερικό σωλήνα, προκαλώντας διάρροια ή δυσκοιλιότητα.
Μυϊκό σύστημα
Όταν βιώνουμε στρες, οι μύες μας σφίγγονται για να προστατεύσουν το σώμα από τυχόν τραυματισμούς—σε φυσιολογικές συνθήκες, επιστρέφουν στα φυσιολογικά μόλις σταματήσουμε να νιώθουμε στρες. Σε περιπτώσεις χρόνιου στρες, όμως, συνεχίζουν να είναι σφιγμένοι, προκαλώντας πονοκέφαλο, πόνους στην πλάτη, την μέση και τους ώμους.
Σεξουαλική υγεία και αναπαραγωγικό σύστημα
Το στρες καταπονεί σώμα και μυαλό, και δεν είναι καθόλου σπάνιο φαινόμενο να βλέπουμε την λίμπιντό μας να πέφτει όταν πάσχουμε από χρόνιο στρες. Βέβαια, η διαδικασία λειτουργεί κάπως διαφορετικά για άνδρες και γυναίκες. Συγκεκριμένα, καθώς οι άνδρες παράγουν περισσότερη τεστοστερόνη, είναι πιθανό να μην προσβληθεί η λίμπιντό τους άμεσα, ή σε τόσο μεγάλο βαθμό. Από ένα σημείο, όμως, και μετά, μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα με την παραγωγή σπέρματος και να προκληθεί στυτική δυσλειτουργία. Στις γυναίκες, είναι πολύ πιθανό το στρες να επηρεάσει τον κύκλο τους, κάνοντάς τον ασταθή, ή την περίοδο πιο επίπονη. Επίσης, οι γυναίκες που υποφέρουν από χρόνιο στρες μπορεί να εμφανίσουν επιδεινωμένα τα σωματικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης.
Ανοσοποιητικό σύστημα
Το στρες δραστηριοποιεί το ανοσοποιητικό μας σύστημα, θέτοντάς το σε κατάσταση “συναγερμού”, ώστε να προληφθεί μια πιθανή μόλυνση. Με τον καιρό, όμως, η κορτιζόλη προκαλεί βλάβες, εμποδίζοντας την έκκριση ισταμίνης και τις φλεγμονώδεις αντιδράσεις σε μικροοργανισμούς που έχουν εισβάλλει στον οργανισμό. Οι άνθρωποι που πάσχουν από χρόνιο στρες, συνεπώς, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για ιογενείς ασθένειες—ταυτόχρονα, δε, αυξάνεται και ο χρόνος που απαιτείται από τον οργανισμό για να θεραπευτούμε πλήρως.
Στρες: Πώς να το διαχειριστείτε;
Οι νεότερες προσεγγίσεις στη διαχείριση του άγχους χρησιμοποιούν συνδυαστικά ποικίλες τεχνικές. Η διαδικασία της διαχείρισης του στρες αποτελείται από τρεις φάσεις:
- Την κατανόηση, όπου το άτομο κατανοεί τις διεργασίες που σχετίζονται με το στρες.
- Την απόκτηση δεξιοτήτων και την εξάσκηση σε αυτές (π.χ. οργάνωση του χρόνου, τεχνικές επίλυσης προβλημάτων, ασκήσεις χαλάρωσης, γνωσιακή αναδόμηση, διαλογισμό).
- Την εφαρμογή των γνώσεων και των δεξιοτήτων στην καθημερινή πράξη.
Οι δεξιότητες για την αντιμετώπιση του στρες αποσκοπούν:
- Στη μείωση των στρεσογόνων περιβαλλοντικών συνθηκών.
- Στην ανοχή ή τροποποίηση στρεσογόνων καταστάσεων.
- Στη διατήρηση της θετικής αυτό-εικόνας.
- Στη διατήρηση συναισθηματικής ισορροπίας και σταθερότητας.
- Στην ανάκτηση ή διατήρηση της ικανοποίησης από τη σχέση και την επαφή με τρίτους.